Juani Mesa, psicóloga: «Nin as nenas son máis sensibles nin os nenos máis movidos»

Seguimos alimentando á xeración máis blandita e menos tolerante á frustración da historia, ou pasamos páxina? «Os que son pouco tolerantes á frustración están na Universidade. Son os Z. Fun profesora universitaria cando vivía en Barcelona e en primeiro de carreira era impresionante: os pais ían matriculalos. Escribín O recuncho da calma para darlles aos nenos de primaria unha oportunidade, unhas ferramentas distintas ás dos Z ou ás que tivemos ti e eu. A tolerancia á frustración é unha fortaleza difícil de adquirir, porque supón levarse paus. Cada pau que atopas no camiño é unha oportunidade», considera Juani Mesa, que ofrece no recuncho da calma claves para saber pelexar con «catro bichos emocionais» e para traballar ata 19 habilidades sociais diferentes. Os seus primeiros pasos como psicóloga nos 90, nun centro de día para drogodependentes, levárona a darse conta «de que a clave do dano, na maioría das persoas, está na súa infancia». E no seu libro está a semente que sementar nos primeiros anos de vida para previr males de adultos e fortalecer a autoestima. «Pregúntome que tería pasado se eses mozos con problemas aos que atendín tivesen na escola un programa como este», manifesta.

-Esta proposta, «O recuncho da calma», non é unha materia extraescolar nin un programa terapéutico.

-Non, exactamente. Aquí en Canarias, obrigatoriamente, en todos os centros de primaria hai dúas horas á semana de educación emocional desde primeiro a cuarto. Por lei. Na Península pódese incorporar á aula dividindo en dúas fases unha materia, dedicando os 15 primeiros minutos desa materia, como Matemáticas ou outra, á educación emocional. Iso vaiche a facilitar como docente unha actitude do alumnado: a tranquilidade e a receptividade serán mellores. Está demostrado: cando aplicas contidos de intelixencia emocional e de mellora da convivencia a unha materia, como hai mellor ambiente, mellora o rendemento académico.

-Ten algo que ver coa inclusión da perspectiva de xénero nas Matemáticas en primaria?

-Non. Trátase de que en calquera espazo, en calquera materia (Matemáticas, Inglés, Educación Física...), o profesor aproveite para introducir a educación emocional, para favorecer un clima de aprendizaxe na aula. Pero a perspectiva de xénero por suposto que é importante. Un docente, sexa home ou sexa muller, debe ver ben á criatura que ten diante, deixando ao carón prexuízos. As investigacións din (e eu comprobeino na aula) que nos parece máis normal que un neno estea de mal humor, enfadado e teña un comportamento disruptivo que unha nena.

-«Os nenos son máis movidos que as nenas» é un tópico. Moitas veces somos as nais as primeiras en dicilo.

-Si. Necesitamos construír teorías que nos axuden a entender a nosa vida e o que nos pasa. Son teorías implícitas, que che fan relacionarche dun xeito concreto, e diferente, cun neno e unha nena. E igual fan que vexas máis normal que un neno pegue un golpe na parede que que o dea unha nena. Outra crenza que está moi arraigada é que as nenas son máis sensibles. É outro falso mito. A perspectiva de xénero axuda a intervir igual se o que monta o pito é un neno que se se trata dunha nena.

-Ás veces os maiores dramatizamos e criminalizamos condutas infantís. Non lles deixamos ter os seus conflitos nin que os resolvan eles sos. Lanzámonos a etiquetar con palabras como «abuso» ou «acoso» rifas infantís. Nos habemos ir dun extremo a outro?

-Si. Tendemos á polarización. O profesor sabe identificar un caso de acoso porque existen uns indicadores. O que diga o pai ou a nai xa é outra cousa. O primeiro que hai que facer é equipo coa escola.

-Pero non sempre é doado. Como pais, damos importancia ao que senten os nosos fillos e ás veces dá a impresión de que o profesor pasa, de que non quere implicarse.

-É que non sabemos relacionarnos, os adultos. Temos un problema de convivencia e de sobreprotección. De sobreprotección e de permisividade. Hoxe infantilizamos aos nenos.

-Un caso práctico: un grupo de nenos de 5 nenos de infantil, catro que se meten cun. Que facemos, que debe facer o profesor nun caso así?

-Hai que observar, e nesta observación pode haber pistas de que se debe facer. O grupo pódese disolver, pódese quitar un neno e introducir outro, porque ás veces hai un líder negativo. Pódense facer moitas cousas, pero o primeiro é pararse a observar.

-En infantil pasa factura a distancia social ou o feito de que non poidan mesturarse nenos de distintas clases?

-Si. Pero non esquezas que os nenos teñen a maior capacidade de resiliencia e adaptación que podes imaxinar. Pódenlles a vitalidade e a alegría. Un neno de 5 anos viviu con máis normalidade usar a máscara que ti e que eu.

-Hai pequenos que absorberon moito a norma e que deixaron de querer achegarse a outros nenos. A miña filla pequena, cando ve o parque cheo, dime: «Vámonos, que hai moita xente». 

-A norma é a norma para os pequenos. A autoridade para os pequenos convértese en lei. Aos 5 ou 6 anos custa entender a excepción. Incorporan a norma, pero non entenden a excepción. Aos 8 si, aí xa entenden a particularidade, a norma e que esta pode ter excepcións. É unha cuestión de maduración cognitiva, moral.

-Aos nenos hai que falarlles de diñeiro ou é un erro? Hai quen di que son «temas de maiores» ou un xeito de facerlles materialistas.

-Non é un erro para nada, falarlles de diñeiro é aterrarlles na realidade. Deben ver que a vida supón tamén un esforzo, que ter unha calidade de vida, unhas comodidades, require un sacrificio dos pais. Non se trata de afogarlles coa cultura do esforzo, pero si de que sexan conscientes de que as cousas custan.

-O emocional, seguindo o teu programa, trabállase dun xeito distinto en cada curso, de acordo co seu ritmo hai unha teoría e unhas actividades diferentes. Que momentos ou que cursos ves máis delicados e importantes no seu crecemento e aprendizaxe, en que crezan sans por dentro?

-Un momento importantísimo é quinto de primaria. Están abandonando a infancia desde un punto de vista biolóxico, especialmente as nenas. Que pasa en quinto? Comeza o cambio, a transformación desde o biolóxico, que vai afectarlles no demais: no emocional, o psicolóxico e o social. E isto témolo descoidado. Pensa que en quinto se lles explica o aparello reprodutor e en cambio non se lles adoita dicir nada da regra. Quinto é importante para a autoestima, empeza a gran pregunta que será contestada na adolescencia: «Quen son e que é o que quero ser?». Ata ese momento, eu son a que o meu pai e a miña nai hanme dito que son. En quinto cuéstionome por primeira vez: Realmente son quen me dixeron en casa, quen me din os meus pais? Aí empezan a ter un impacto actores, cantantes, influencers...

-Da miña filla de 11 anos síntome «a inimiga». Penso que non debo animala a vivir en TikTok, pero cansa ir á contra. Á vez, preocúpame que alucinen tan pequenos co perreo e as series para maiores, como «Elite» ou «O xogo da lura».

-É que é hai unha sexualización das nenas espantosa, que adoutrina no fondo para ser muller obxecto. Como nai, paréceme ben que che manteñas firme na preadolescencia. Na adolescencia, a primeira gran crise persoal que temos, o neno ou a nena cuéstionase e cuéstionache a ti. É así. Agora ódiache porque non a deixas subir un vídeo a TikTok...

-Ou porque non a deixas ver «Elite».

-Como nai hai que elixir ben as batallas e nalgunhas hai que ceder. Elite? Pois a podemos ver, pero xuntas e un capítulo cada fin de semana. É importante acompañala, non soltar a corda ou deixar que vexa o que queira soa no cuarto. Se prohibes algo, o neno vaino a idealizar. Pero hai que pór condicións. Educar é pór límites, non deixarse levar e facer as cousas se as fan os demais. Iso é borreguismo, é cómodo. É importante que os nenos saiban sobreporse á presión social e elixir as súas amizades.

-Caen moito hoxe en amizades tóxicas?

-Hai que ensinarlles como distinguir cando lles queren ben, e facelo sen falar de violencia de xénero. Nunca uso esta expresión nos últimos cursos de primaria, eu fálolles de afectos sans. É importante traballar xa en primaria o consentimento. Que o neno e a nena saiban dicir «non», porque esta é unha forma de previr os abusos. Se con 11 anos xa aprenden que as verdadeiras amizades che respectan e cóidanche se estás feita po ou que non che tocan cando non queres, xa está aí a semente da prevención. No cambio á ESO teñen moitos mitos, medo e inseguridades. Ven as expectativas que se xeran ao redor deles e non teñen as habilidades necesarias.

-Por que sofren inquedanza? Dispáranse os casos entre adolescentes.

-Entre outras cousas, por esa falta de ferramentas para adestrar habilidades. Vexo en consulta adolescentes cunha inquedanza terrible porque teñen que elixir en cuarto da ESO por primeira vez na vida e nunca antes tiveran que asumir esa responsabilidade. Os pais dinlles: «Ti elixe o que queiras», e entón éntralles unha vertixe... Dámoslles de golpe toda a responsabilidade de elixir, pero á vez penalizámoslles o erro.

---

---

---