Paula Fernández, traballadora social: «Cada vez temos máis consultas de mozos que se autolesionan»

YES

XOAN A. ADOITAR

A especialista, coordinadora dos centros Quérote+, asegura que os adolescentes deixaron de acudir ao servizo para preguntar sobre sexo, e que agora o fan para manifestar a súa inquedanza: «Desde que empezou a pandemia, falamos con pais que non saben que facer»

31 jul 2021 . Actualizado ás 05:00 h.

Da preocupación polo sexo á autolesión. Esa é a dura factura que a pandemia pasou aos adolescentes. Sábeo ben Paula Fernández Rico (Ferrol, 1981), traballadora social e coordinadora dos centros Quérote+ da Xunta. A profesional leva desde os 15 anos traballando neste servizo anónimo e gratuíto para os máis novos, pero xamais viviu un escenario tan desolador como o actual: «Privóuselles dunha etapa vital e ademais están a ver vir a falta de futuro».

—Que cambios estades a percibir nos adolescentes desde que se iniciou a pandemia?

—O cambio baséase fundamentalmente no contexto. Nós cando empezou a pandemia tamén nos tivemos que ir a casa. Cambiou a vía de acceso, porque tivemos que adaptarnos á videollamada, polo menos para as consultas que xa había de seguimento e acompañamento. En canto ás consultas novas, intentamos dar unha atención presencial, porque non todas se poden atender de forma telefónica ou por WhatsApp . Tamén reforzamos a presenza en redes, e facemos directs. Está a coller peso a atención máis integral e psicosocial nos temas da mocidade, desde conflitos ata sexualidade, autoestima... Esa caixa de Pandora que non hai outro servizo público que atenda e, ademais, de forma anónima.

—Que é o que máis demandan?

—Ao facer a consulta de videollamada, o que pasou en Quérote+ é que aumentou moito a atención psicolóxica e social en relación á desmotivación. Tamén hai moitas de temas de autoestima, de problemas de convivencia en familia... iso que nunca vimos. Ata agora eran case todo temas de sexualidade, e de súpeto habemos visto que creceron esas consultas en temas de convivencia, resolución de conflitos, e moitísimas de inquedanza. Pero con crise, autolesiones, etcétera. Están a facerse casos máis crónicos e graves.

—De feito, aumentou a violencia filioparental durante a pandemia.

—Supoño que é algo que todo o mundo podería ver, pero para o que non estabamos preparados. Moitas familias pasan pouco tempo xuntas, entre o colexio, as extraescolares e o traballo, e no momento no que todos quedan encerrados en casa, dáse unha situación nova. Mesmo familias que se reagruparon. Por exemplo, temos un caso dunha menor que de súpeto lle chega a casa unha prima e unha persoa maior nun espazo que xa era reducido. Déronse moitas situacións que non se tiñan planeadas e que recaeron nas familias. Despois, está a propia adolescencia. Para eles é duro non poder estar co seu grupo de iguais, algo que é difícil de entender por un adulto, que pensa: «Se agora o problema é o traballo, a min que máis me dá que ti non poidas estar cos teus amigos». Pero é que isto se prolongou moito no tempo, e a ese grupo de idade privóuselle dunha etapa vital.

—Cales son as consecuencias desa privación, desas primeiras veces que non puideron vivir cando tocaba?

—Xuntouse iso, a falta de lecer e de relación, coa falta de futuro, a complicación económica e laboral. Déronse conta tamén de que nin sequera é doado conseguir un traballo. Nós en Quérote+, de ter unha consulta cada catro meses pasamos a ter unha á semana causada pola desmotivación. «Non quero estudar, non vale para nada, non teño nada que facer, non teño lecer...». Adolescentes que se encerraron en casa conectados a Internet e con desesperanza. A gran consecuencia é o aumento da inquedanza e de estados depresivos. Iso, nunha etapa na que se supón que todo son ideas, proxectos e coñecer xente nova. Non teñen ferramentas, e non se atreven nin a falalo cos pais. O máis dramático que aumentou son as autolesiones e a crise de inquedanza. Baixou a demanda en atención sexual e subiu a do estado de ánimo.

—O sexo tamén teñen que vivilo moitas veces de forma virtual, e fálase moito dos riscos do «sexting».

—En Quérote+ traballamos desde o sexting positivo, educativo e non prohibitivo. Decide moi ben a quen envías a imaxe. Reduce o risco, que non saian partes do teu corpo que poidan recoñecer, e usa plataformas nas que a imaxe se autodestruya, aínda que poden facerlle igual unha captura. Hai unhas normas legais, obviamente, e inténtase apelar á responsabilidade cando as envías, pero sobre todo á hora de recibilas. Traballamos moito coa persoa que as recibe, e co consentimento. O que destacaría no sexting é o control, é dicir, que foto queres pasar, e asumir a responsabilidade do que pode ocorrer, se acaba onde non queres. Pero máis desde o punto de vista do que a recibe, que responsabilidade ten, que pasa se é dun menor de idade, e se se reenvía.

—É dicir, a vítima non é a culpable.

—Si. Non poría o punto en culpabilizar á persoa que a envía, senón en quen a recibe. E no caso de que ti teñas pedido esa foto, tamén en como se pide. Non podes presionar a ninguén, ser pesado, ou enviar unha foto sen que cha pediron. Que iso tamén se deu, o sexting non solicitado. Xente que se sentiu obrigada a enviar, que che di «é que me presionaba, se non lle mandaba as fotos enfadábase». Non eran imaxes desexadas, non partía do seu propio desexo nin vontade envialas. Aí hai un problema. Pero nós non vemos que teña aumentado o sexting. Si o FOMO (fear of missing out), o medo a perderse algo na rede, e a falta de autoestima. Iso xuntouse con que os pais tamén rebaixaron un pouco as normas, porque dis, «por algún lado ten que ter unha saída».

—Agardades outros felices anos 20 cando o covid remita?

—Eu son defensora total dos adolescentes e dos mozos, e creo que polo momento vital, achácaselles como un pouco máis a irresponsabilidade e o vivir no momento, pero opino que a lección de contención dérona. Non se lles tivo en conta nin nas medidas cando se desescaló do confinamento. Foron os grandes esquecidos e esquecidas, e fáltanlles recursos públicos de atención. Sempre van saír fotos dos botellóns, pero creo que hai que ter en conta as necesidades desa etapa. Non podemos pedirlles que funcionen como adultos, porque non teñen as capacidades nin neuronais nin vitais. Se levo ano e medio desmotivado, sen saír, sen ter relacións, nin un contacto físico... As súas necesidades son outras, e son importantes.

—Ten algo de positivo todo isto?

—Perder un ano e medio en experiencias non ten por que ser horrible, porque pasaches outras cousas e gañado outras ferramentas. Agora sabes xestionar mellor a frustración, ou melloraches os vínculos coa familia... Perdiches unhas experiencias, pero gañaches outras. En moitos casos, a falta de apoio institucional fixo que isto se resolvese en familia e sen recursos, porque se ti ves na túa casa que os teus pais estudando quedaron sen traballo, que non che van poder pagar non se que, que igual o de irche de Erasmus xa non vai poder ser, que non podes xuntarche cos teus amigos na universidade cando todos queremos ir polas festas o primeiro ano... Falando con outras psicólogas compañeiras para ver como xestionar as consultas, mesmo pedimos formacións novas, porque estamos a recibir casos que non viramos.

—Como vos contactan os adolescentes?

—Adoitan contactar por WhatsApp ou por teléfono, pero tamén o fan pais que non saben que facer, porque o seu fillo está mal. Funciona moito polo boca a boca, por amigos seus que chamaron antes. Mira, hai pouco atendín a unha profesora de FP porque ten unha alumna con autolesiones. Decatouse a profesora, non os pais. Pero en canto deixas de ir ao centro educativo, todo queda na túa casa. Cada vez atendemos máis consultas de mozos que se autolesionan. Depende de como as familias afronten todo isto, e hainas moi disfuncionais, que non se coñecían e que tiraban para adiante polas dinámicas do día. Logo están os problemas de parella, que fan que che fixes menos no teu fillo e prefiras que quede no seu cuarto sen molestar.

—Que preguntan máis nos institutos?

—Hai preguntas que seguen facendo unha chea en relación ás primeiras veces, a como saber se estou preparado. Tamén temas de anticoncepción e de xestión da parella, porque se está vendo a través dos medios o da media laranxa, a relación tóxica... Logo está a incidencia no porno, porque estamos encerrados en casa con acceso a Internet, e xéralles dúbidas en canto aos estereotipos, os consentimentos... E a diversidade. Esta xeración está moi posta niso, demanda distintos modelos de masculinidades e feminidades, do mesmo xeito que da súa identidade de xénero. Din é que son pansexual, ou son asexual. Hai termos que van escoitando e vanse expondo. Todo este tema está moi en boga tamén pola lei trans, e estalles chegando.