Karmenka, matemática e glacióloga: «Os glaciares levan anos avisándonos do desastre e non lles facemos caso»

YES

GLACKMA

«Virán máis catástrofes naturais e máis pandemias. Os seres humanos somos unha praga», advirte, no Día Mundial do Clima, a muller que viaxou ao corazón dos glaciares

26 mares 2021 . Actualizado ás 21:35 h.

Exploradora polar desde hai 20 anos, María del Carmen Domínguez, Karmenka, un nome que lle puxeron os expedicionarios rusos en misións compartidas nos polos, foi unha nena que creceu no amor á natureza ata converterse nunha muller capaz de vivir á intemperie, en condicións extremas, por escoitar aos glaciares. Ela coñece o seu interior, por iso eles contáronlle en confianza cosas alarmantes no seu proceso de desxeo. Cofundadora do proxecto Glackma, esta aventureira e matemática de Oviedo puxo en marcha un método único para o estudo do cambio climático, de xeito constante, que se ve na necesidade de financiamento e que sostiveron durante dúas décadas dúas mentes científicas e curiosas. «¡Son 20 anos xa traballando nos xeos!». Dise pronto... «pero tárdase en facer», matiza. Karmenka, que considera as matemáticas «como unha caixa de ferramentas», atopou nos glaciares «o sitio idóneo para traballar con esa caixa». No 96 escoitou unha conferencia do químico e xeólogo Adolfo Eraso: «Escoiteille e vin imaxes do interior do glaciar Perito Moreno... e eu que andaba coas matemáticas, coa miña caixa de ferramentas, dixen: '¡Ese é o meu mundo!'». 

Con Adolfo, puxeron en pé no 2001 o proxecto Glackma ('glaciares, criokarst e medio ambiente') e dez anos máis tarde convertéronse en asociación. «Nestes 20 anos instalamos estacións que miden cada hora datos de descarga glaciar, é dicir, datos do xeo que se perde en forma de auga. Empezamos a instalalas no 2000 e chegamos a ter no momento de maior esplendor oito estaciones, catro no hemisferio norte e catro no sur». As conclusións de dúas décadas de traballo son «tristes». «A fusión de xeo vai rápido, leva un proceso demasiado acelerado. En 13 anos, o valor da descarga glacial, desa fusión de xeo, duplicouse. Iso é unha burrada, non tería que ser visible a escala humana nunha xeración. Despois, en tan só catro anos máis, ¡volveuse duplicar! É un signo de que algo grave na Terra provocamos», alerta. Ás costas leva o argumento de cen expedicións polares. E, no Dia Mundial do Clima, chama a unha revolución ambiental.

-Gañamos conciencia no último ano sobre a gravidade do cambio climático ou aínda non nos damos por decatados?

-Cando nós empezamos a traballar nos glaciares, do quecemento global case non se falaba. En vinte anos pasouse de «quecemento global» a falar «cambio climático», que implica un cambio profundo. E agora fálase xa, ao fin, de «crise climática».

-Tardamos en advertir que se trata dunha crise?

-Si, e aínda nos custa. Empézase a falar de crise climática, pero as medidas que se están tomando non están encamiñadas a frear unha crise. Son moi lentas.

-Que medidas habería que tomar xa? Sentímonos pequenos e necesitamos, entendo, pasos de xigante.

-Somos moitos millóns de seres pequeniños. Se pensamos que o que facemos cada un de nós non vai afectar, estamos confundidos. Moitos millóns de cousas e xestos pequeniños poden facer ou algo bonito ou algo desastroso. Hoxe estamos orientados a facer algo desastroso. Ou cambiamos, que é o complicado, ou será un desastre. O planeta pide a berros un cambio.

-Esta pandemia hanos feito ver claro o problema de saúde do medio ambiente?

-Pensei que a pandemia nos cambiaría. Dalgún xeito, co confinamento, tiñamos a sensación de que a natureza revivía un pouco. Aí tiven a esperanza de que poderiamos dar un pouco máis de lugar á natureza, de que os humanos nos dariamos conta de que non podemos seguir así, de que debemos volver a ela, porque realmente se demostrou que o modelo socioeconómico que temos non funciona. 

-Que facemos para mellorar?

-Eu vexo necesario un compromiso individual. É certo que algunhas accións deben ser a nivel político e gobernamental. Teñen que espabilar, a crise climática sempre a van deixando... Pero cada ser humano debe facer algo. Somos absolutamente consumistas, os nenos nacen xa con ese consumismo metido dentro, e non podemos seguir aproveitándonos da natureza porque se acaba. Pasamos do uso ao abuso do planeta. A crise climática é peor que a pandemia.

-Pero a pandemia e a crise climática parécense en algo: ninguén está a salvo.

-Exacto. O problema máis gordo son os grandes cambios meteorolóxicos. Os océanos estábannos regulando o clima. Cando lles dou as conferencias aos nenos nos colexios, para que entendan o que son os polos e o que supoñen na Terra, dígolles: «Tedes unha neveira en casa, na que hai xeo e alimentos. Que pasa se o xeo se funde? Os alimentos estráganse. O mesmo pasa na Terra. Os xeos dos glaciares estanse fundindo moi rapidamente e o clima está a cambiar por iso. E co clima cambian as condicións que temos os seres humanos para vivir como aprendemos a vivir. Os océanos están saturados. As correntes oceánicas están a ser alteradas. Isto é xa moi grave. O que doe é ver que pasa o tempo e que non se fai nada.

«A sociedade como a temos montada non vai poder continuar. O ser humano é unha praga na Terra. As cidades hanse convertido en monstros»

-A sexta extinción é xa unha realidade?

-Si, extínguense moitas especies vexetais e animais, e creo que a sociedade tal como témola montada hoxe non vai poder continuar. 

-Que prazo temos para reverter a situación, dez, quince anos?

-Iso non o sei... Pero o que si vexo é que ultimamente é máis alarmante. Antes as alertas meteorolóxicas estaban máis distanciadas no tempo. Agora todos os anos pasan moitas cousas. Agora empeza a primavera con tempo invernal. E acórdache do que pasou con Filomena ...

-Por que?

-O que vai ocorrendo é que na atmosfera hai cada vez máis enerxía e esta enerxía desencadea eventos meteorolóxicos e cambios nos océanos. Por unha banda, está a subida do nivel do mar, e a maior parte da poboación da Terra está en zona costeira. A forza do mar é cada vez maior, azóutelos das borrascas son cada vez máis fortes e con menor distancia entre un e outro. Agora ou hai secas ou hai choivas torrenciais. Hai tornados onde antes non había, vén o frío cando tiña que chegar a calor, e ao revés. Perdemos a estacionalidade e estámonos acostumando aos barullos. Pero non son normais. O clima está a cambiar, a nosa vida tamén. O océano era un gran regulador do clima pola inercia térmica que teñen as augas. E outro problema é que absorbeu moito CO2. Con isto trastórnase toda a base alimenticia, porque ese CO2 afecta as cunchas, aos corais... Ao final, seguimos tirando pedras contra o noso propio tellado. E cada vez irán aparecendo máis cousas, pandemias, efectos secundarios...

-Provocará a aparición de virus e superbacterias?

-É posible. E seguramente máis rápido...

-Como encaixa as declaracións da ministra para a Transición Ecolóxica, que di que a nosa lei de cambio climático é das «máis ambiciosas da UE»? 

-Igual é ambiciosa a lei, pero eu son máis de traballar con feitos que con palabras. 

«Se estivésemos a vivir máis en harmonía coa natureza non teriamos os problemas que temos»

-Parte do problema é a superpoblación do planeta, somos demasiados?

-Si, ese véxoo outro gran problema, somos demasiados e imos crecendo de xeito exponencial. A Terra é finita e os seus recursos limitados. O ser humano é como unha praga.

-Pero o é máis pola súa abundancia ou polo seu comportamento?

-As dúas cousas, pero se estivésemos a vivir máis en harmonía coa natureza non teriamos os problemas que temos. Hoxe se algo rompe tíralo, non o arranxas, non o aproveitas.

-Un par de xestos doados que cambiarían un pouco as cousas?

-O gran problema é que somos moi materialistas, e cada vez vai a máis. Arranxar as cousas, reutilizalas, é unha boa alternativa ao 'usar e tirar'. A esperanza témola posta nos nenos, que aínda están a aprender. Nós nos talleres nos colexios ímoslles dando a información que imos atopando nas nosas expedicións. Eles levan a semente dentro.

-É importante que eu use sempre unha bolsa reutilizable de tea no canto das de plástico cada vez que vou ao súper ou á tenda?

-Si, todas as pequenas cousas importan. Hai que tratar de contaxiar este tipo de cousas. Se as facemos os millóns de persoas que somos no mundo, algo si que cambia. Cando un é consciente do que ocorre, debe actuar e tratar de facer o que estea na súa man. Oxalá viñese unha pandemia positiva, a pandemia da harmonía coa natureza, a de recuperarlle o respecto aos poucos.

-A pandemia acabará, a crise climática non?

-Bo... agora empeza a haber maior conciencia, porque é un problema que non se pode ocultar, pero falta moito aínda: sales ao campo e aínda atopas bolsas e latas tiradas. Pero nada é imposible de cambiar. Hai que cambiar moitos patróns. Hai moitas máis persoas sensibles hoxe a esta realidade que hai 20 anos, pero seguimos vivindo na sociedade das présas, nun mundo voraz onde non queda tempo para o importante, onde o importante é consumir, gastar. Iso afástanos da natureza e da felicidade. 

-A nivel global, de Estados, que se debe priorizar?

-Hai tantas cousas... Coa pandemia, quedou demostrado: cae un país e cae o comercio en todos os sitios. Isto débenos facer reflexionar. Fíxache o que pasou tras o éxodo dos pobos ás cidades, os pobos hanse quedado baleiros e as cidades agora son monstros. 

-Pero hai que volver ao pobo?

-Por que non? Hai negocios que están montados do mesmo xeito nos pobos que nas cidades. Por que non se montan nos pobos? Porque se cadra non se dispón de infraestruturas, de estradas, dunha boa comunicación, de Internet... Se se traballa niso, haberá unha cantidade de poboación que prefira irse a un pobo a vivir e traballar alí. Habería que traballar con políticas que paliasen esas carencias. E buscar un equilibrio.

-Cal é o gran segredo dos glaciares? 

-Que nos alertaron hai anos do desastre e non lles fixemos caso.

-Estamos a tempo aínda?

-Mentres esteamos, estamos a tempo, ¡pero hai que pórse xa!  Nós levamos medindo o desxeo 20 anos, que a nivel da Terra non é tanto, e atopamos cambios que son unha barbaridade. 

-Que pasará se seguimos así?

-Que as cidades serán cada vez máis monstruosas, teremos máis secas, haberá máis pandemias. E catástrofes naturais imos ir tendo máis, temos que acostumarnos.