É o corazón de «Veleno». Catro anos despois de publicar as memorias de Cristina Ortiz, a serie de televisión relanzou a carreira desta xornalista e escritora que segue loitando pola normalidade nunha sociedade aínda prejuiciosa
20 novs 2020 . Actualizado ás 20:51 h.«Perigosa é unha nai que che maltrata. Perigoso é ter que fuxir da túa casa aos 13 anos. Perigoso é que en cada esquina do teu pobo chámenche maricón e que a túa maior tortura sexa o desexo de que che amen. Ou sentirte soa porque ninguén ve quen es. Iso é perigoso, mamá. Ela (A Veleno) soubo loitar, si. Pero non é unha muller perigosa. Son mulleres... Bo, somos mulleres para as que o mundo é perigoso. Non me quero ir de casa, mamá. Non quero facer este proceso soa. Pero depende de ti». Estamos en Valencia, no ano 2006, e unha nova estudante de Xornalismo acaba de coñecer a Cristina Ortiz, A Veleno. Está preparando un traballo sobre ela para unha materia. Unha amiga da que fóra estrela / xoguete roto da televisión regálalle as súas primeiras pastillas de hormonas e enfróntase á decisión de contarllo á súa nai. Dez anos despois, aquel traballo converteuse en Digo! Nin puta nin santa. As memorias da Veleno, biografía que agora triunfa grazas á serie creada polos Javis. Aos seus 35 anos, Valeria Veigas aproveita o foco que lle proporcionou o éxito da serie para seguir loitando por dar visibilidade a unha realidade que a boa parte da sociedade cústalle asumir.
-«Veleno» , ademais de darnos a coñecer o lado máis humano de Cristina Ortiz, dá visibilidade á transexualidad, tema que abordabas no teu libro «Vestida de azul» (Ed. Dous Bigotes). Non crees que nalgúns aspectos estamos aínda en 1982, ano no que se roda a película que analiza o teu libro?
-Sería inxusto se pensásemos iso. Se eu digo iso, persoas que tiveron que vivir a loita diaria hai 40 anos poderían responder que oxalá elas vivisen na actualidade, que como eu podo dicir iso. Claro que se avanzou. E moito. Pero máis socialmente que lexislativamente. Desde que en 1983 se despenaliza a reasignación sexual, non hai máis cambios ata o 2007, cando se aproba a lei de identidade de xénero. Socialmente, si que creo que se avanzou máis. Hai máis ganas de empatizar por parte da sociedade que desde as leis. Agora quédanos avanzar ata a naturalización das persoas trans.
-Pero realmente pensas que na rúa se sabe que transexual é un adxectivo e non un nome, ou o que significa cisgénero?
-Á xente pódelle faltar información, pero ten ganas de empatizar, algo que é moi importante. Agora é cando os medios están a dar máis información. A xente está claro que non sabe distinguir entre o que é a identidade sexual e a orientación sexual. Pero as novas xeracións téñeno máis asimilado e aprendido. Está claro que a xente de determinada idade, igual que non se lle pode pedir un dominio pleno de Internet, por exemplo, tampouco lle imos a esixir que entendan abertamente a nosa realidade.
-Non crees que aínda segue aí a visión de que se non hai unha operación non se vos considera mulleres?
-Socialmente, si. A sociedade acepta máis a unha persoa reasignada porque vivimos nunha sociedade binaria, na que xulgamos polo físico, en xeral.
-Ergo non estamos preparados. Queda camiño.
-Claro que estamos preparados. Que socialmente non sexamos aceptados non significa que nos desprecen. Acéptase o que é agradable, o que transmite beleza. E connosco, moito máis. Se comparamos a sociedade actual coa de 1982, sería injustísimo queixarse tanto porque, repito, estamos no ceo respecto delas.
-Cristina Ortiz, A Veleno, é un exemplo das moitas mulleres trans que tiveron que meterse na prostitución para sobrevivir. Ti tiveches unha vida máis doado?
-Si, porque eu tiña moi claro que quería estudar, aínda que me custase bágoas de sangue, as mesmas que a xente que se prostituíu. Con todo, a diferenza de tanta xente, como Cristina, eu tiven un apoio familiar. Cando existe unha situación de exclusión, non somos conscientes da importancia que ten ese apoio.
-Non sentiches nunca esa mirada acusadora ou ese rexeitamento propios da crueldade infantil?
-Para nada. É que o meu caso é moi particular. Son tan rara que cando a xente me coñece esquece de que son trans. Marxináronme máis por ser rara que por ser trans. Ten en conta que falas cunha muller que ten toda a colección de Interviú [ri].
-Pero non estabas preparada dalgún modo para posibles capítulos de discriminación?
-Claro que si. Ti tes que darche conta de que a túa diferenza che fai distinta e o que che fai distinta faiche forte. Non nos debe dar vergoña ser diferentes. En ningún aspecto, non só na condición sexual. Así é como eu vin sempre as cousas.
«Paseino igual de mal que a moza de clase que tiña sobrepeso ou o que tiña as orellas grandes»
-Ti mesma considerábasche diferente ou era algo que che facían sentir?
-Eu, no día a día, decatábame de que era diferente. Pero non por ser trans, senón xa pola música que escoitaba. Oía Alaska, que non era precisamente o seu mellor momento. Para min, a transexualidad era algo máis dentro diso que che fai ser diferente. Por iso non teño unha historia de victimismo. Paseino igual de mal que a moza de clase que tiña sobrepeso ou o que tiña as orellas grandes.
-En que momento deches o paso?
-É que xa o estás levando ao terreo privado. Obviamente, teño que darche a razón en que non estamos normalizados cando me fas este tipo de preguntas. O paso deino na universidade. Pero, antes falabamos de normalización e… o día que deixemos de facer este tipo de entrevistas, e non o digo por ti, senón en xeral por todos os medios, entón teremos conseguido a normalización que desexamos. Se cando teña 60 anos teño que seguir respondendo a estas preguntas, terei toleado.
-Volvemos á casa de saída, como se pode conseguir esa normalización?
-Pois entrevistas como esta dan visibilidade. Vaina ler unha persoa que talvez teña dúbidas e axúdelle a aclararse.
-Pero non me cuestionabas polo tipo de entrevista? Espera que me aclare.
-Non era unha crítica cara á pregunta ou a entrevista [sorrí]. Para nada. É normal que fagas algunhas preguntas. O que estaría mal é que pasados uns anos seguísemos nesta onda. Agora, como quen di, está a empezarse a falar abertamente da transexualidad e estase facendo con reportaxes e entrevistas, como esta, realizadas con sensibilidade, a diferenza do que sucedía hai anos. Eu non agardo que a normalización chegue da noite para a mañá. Pero imos polo bo camiño. Insisto, esta entrevista está a ser sensible. As de hai tempo non o eran. Aí xa hai un avance. Dentro de dez anos, o que agardo é que se fagan outro tipo de preguntas, porque estas deixarán de ter interese. Xa non serán noticia nin axudarán a responder dúbidas como agora. Por iso non me molesta, pero si digo que se dentro de dez anos teño que seguir facendo entrevistas como esta, sentirei que fracasei.
«Hai xente que non entende que se es trans póidanche gustar as mulleres, din que entón por que non quedas como un home»
-Pois deixemos un pouco o aspecto persoal e vaiamos á túa visión xeral. Empezamos ou avanzamos á hora de aceptar aos homes e mulleres trans. Pero que pasa se son trans e homosexuais?
-Aí a xente enténdeo menos, porque cre que o cambio de identidade vai acorde ao heteronormativo. Todo isto é cuestión de chanzos, por iso eu insisto en que non me quero victimizar. Porque estou nun chanzo no que aínda hai outros por baixo, como no que se sitúan as trans negras. E se es lesbiana, pois aínda estás por baixo. Hai xente que non entende que se es muller trans póidanche gustar as mulleres, din que entón por que non quedas como home.
-Volvemos á falta de información?
-Claro. Porque empatía eu creo que hai. Aínda que tampouco pensemos que vai deixar de haber discriminación e xente que opine o contrario. É como a maldade no mundo, é imposible que desapareza, pero iso non significa que a humanidade sexa mala. Nisto é igual, a sociedade empatiza, pero sempre haberá transfobia.
-Que che supón o éxito da serie?
-Pois unha alegría e unha esperanza de que sirva para que a xente empatice máis. Tamén para que nos deamos conta de que se pode facer ficción, que guste e, ao mesmo tempo, servir de axuda a colectivos discriminados. E, para rematar, que a serie marque un punto e á parte, que o 2021 e o 2022 sexan mellores que o 2020.
-Que foi Cristina para ti?
-Unha persoa moi importante, da que gardo moi bos recordos e que segue moi presente. Eu síntoa como viva. Pero non porque agora teña triunfado a serie, senón porque a ausencia da xente ás veces dáche presenza. Mentres alguén che teña presente non morres. E eu a Cristina téñoa presente cada día.
-Cando interiormente falas con ela, que che transmite que está a sentir vendo a gran acollida da serie?
-Iso non cho vou a dicir. queda entre ela e eu.
-Pero que pensaría deste éxito?
-Estará encantada. Como Freddie Mercury ou Judy Garland cos seus biopics. O que se conseguiu con Cristina é mellor que unha rúa. É a mitificación absoluta. Sábese importante e todo o recoñecida que non foi en vida.
«Coa serie houbo un cambio positivo na mirada da xente cara a ela [A Veleno]»
-Sentes que Os Javis e ti fixestes xustiza con este recoñecemento?
-Somos conscientes de que houbo un cambio positivo na mirada da xente cara a ela. Os medios non tiñan ningún interese por ela, non comprendían á persoa. Eu escribín sobre ela para que se vise a persoa, non o personaxe. Non había ganas de querer comprendela, e agora conseguiuse.
-Levas anos de carreira xornalística e literaria, pero o éxito chégache agora coa serie. Non crees que tardou demasiado?
-Eu non creo que teña éxito. Éxito tíñano nos oitenta xente como Mayra Gómez Kemp ou Alaska. A min o que me chegou agora é o recoñecemento. Pero levo dez anos traballando na sombra. É certo que agora aparezo máis nas radios e a televisión. Pero cando isto pase e volva estar en segundo plano seguirei traballando moi feliz. Coa serie víuseme máis en entrevistas e aparicións televisivas, pero non é un sitio no que me senta identificada.
-Dis que escapas do éxito e o recoñecemento. Pero, nunha profesión como a de xornalista, iso dá traballo.
-Claro que dá traballo, pero é un recoñecemento ao traballo. Eu non creo que poidas vivir toda a vida dun feito puntual como pode ser agora que a xente descubriu que hai anos escribín un libro que agora se fixo famoso pola serie de televisión.
-Algunha porta haberache aberto.
-Non se que dicir, porque eu non conseguín traballo ao día seguinte de publicar o libro. Levo anos traballando e non grazas ao libro. É máis, moita xente en Canal Sur ou a Ser, onde levo anos traballando, descubriron agora que son a autora do libro da Veleno.
-E aí é onde nos atopamos con que a televisión segue sendo o gran escaparate.
-Totalmente, mesmo, a pesar do fragmentada que está hoxe en día. Imaxínache cando había só dúas canles. Está comprobado que cando a Sabrina saíaselle un peito, todo o mundo se decataba. E todo o mundo neste país coñeceu lle peito de Sabrina. Eu gozo a televisión, pero sempre que sexa acorde ás cousas que me gustan. De feito, rexeitei algunhas propostas porque non me interesaban.
-Non temes que nalgún momento, grazas á fama que che está proporcionando a serie, chámenche para traballar máis pola túa condición de muller trans que polos teus dotes xornalísticos ou literarias?
-Está claro que pode pasar que se fixen en min por cubrir unha cota trans. Pero, de momento, non me sucedeu. Mira, levo traballando en Canal Sur desde marzo do 2019 e no programa no que colaboro, con Toñi Moreno, nunca se falou deste tema. Eu síntome alí, ao lado de Rosa Villacastín ou Fernandisco, de igual a igual. Non se me utilizou nese sentido. E non o digo porque a min me sente mellor ou peor, senón que o digo en favor dese equipo. Eu, de momento, non isto nesa discriminación positiva.
-Desde que che fixeches famosa tampouco notaches este interese?
-É que, desde entón, só me saíu unha colaboración nas mañás da 1. O resto xa o tiña. Ademais, estou segura de que se ti non dás contido, ao final, tampouco che queren. Non só por ser trans váleslles. Si que existe unha discriminación positiva, pero no meu caso non.
-Ese foco que agora está posto en ti tómascho como unha oportunidade para reivindicar unha realidade que ata non fai moito víase como algo sórdido?
-A visibilidade sempre é positiva. Mesmo en caso de discriminación positiva. O contrario é invisibilidade, e o invisible é coma se non existise. Por iso si que é bo aproveitar a oportunidade. Pero non chega. Agora que temos visibilidade, hai que mostrar pluralidade, que non só existimos senón que somos diversas.