Pere Estupinyà: «A sexta extinción xa está a ocorrer»

YES

El bioquímico Pere Estupinyà, presentador de «El cazador de cerebros»
O bioquímico Pere Estupinyà, presentador de «O cazador de cerebros»

O bioquímico, que publica «A vivir a ciencia», apunta os seis factores que determinan o nivel de felicidade, valora o peso da razón nas decisións e sinala a necesidade da ciencia ante «grandes retos, como o covid»

11 jul 2020 . Actualizado ás 15:47 h.

Consumidor omnívoro de ciencia, presentador do cazador de cerebros na 2, Pere Estupinyà é cuántico, el séntese en varios sitios á vez. «Dixen que o covid uniría España, por isto de aliarse para facer fronte a un inimigo común, e equivoqueime», confesa o bioquímico, que defende que dos erros, se se asumen, pódese aprender. Autor do ladrón de cerebros, Estupinyà volve ao escaparate con A vivir a ciencia, para indagar en cuestións que van desde discernir o sexo dos mexillóns ata o papel que xogará a biomedicina no futuro, o plan b ante a crise climática ou elaborar un ránking da felicidade por países en función de seis factores craves. Que nota ponlle á xestión da pandemia do coronavirus, que países diría que o fixeron ou o están facendo mellor? «O gran tema é que isto era previsible, os científicos levaban tempo dicindo que unha pandemia destas características ocorrería: que un virus podía saltar dos animais aos humanos, facerse patógeno e estenderse por todo o mundo. Unha das reflexións a extraer é como non lle fixemos caso á ciencia? E non só me refiro a nivel Goberno», expón Estupinyà. «Como é que isto non estaba previsto? Agora estamos coas preguntas urxentes do día a día, pero a gran pregunta hai que expola. Eu son crítico cos investigadores tamén, non cos científicos de laboratorio, senón con que as estruturas científicas non estean conectadas coa toma de decisións, coa sociedade. A miña crítica é para os que deseñan as políticas científicas». 

-Imos por países. Quen o afrontaron mellor e quen peor?

-En Asia fixérono ben por varios motivos: o SARS preparoulles. E logo hai un tema de cultura. Estados Unidos é o exemplo clarísimo de como unha cultura individualista, arrogante, non sabe afrontar unha pandemia.  É o 'Cada un que se coide a si mesmo'. Bolsonaro é un desastre, Ecuador fíxoo moi mal, pero nestes países hai moita pobreza, á parte de líderes que poden ser pésimos. Estados Unidos, co seu liderado tecnolóxico, como suposta primeira potencia mundial, hoxe non pode dar leccións a ninguén. Quedan retratados, non só Trump, senón unha sociedade que parece carente de intelixencia colectiva. España e Italia atopáronse co problema de súpeto... Pero en febreiro aínda se dicía que os medios de comunicación estaban a esaxerar sobre a gravidade do virus. A comunidade científica non pensaba, a principios, que puidese ser tan grave en Europa.

-O planeta dixo «basta»?

-Que levamos unhas décadas sobreexplotando o planeta de xeito non sostible está fóra de calquera discusión. Vese no cambio climático, en deforestación... É un tema para tratar a fondo. Creo que hai unha xeración perdida. O dano verase en dez ou vinte anos.

-É sólida a ameaza da sexta extinción, que describe a Pulitzer Elizabeth Kolbert?

-A sexta extinción xa está a ocorrer. Hai especies que se están extinguindo agora que levan miles de anos sobre a Terra. Por que xusto agora, que está a pasar? Ti cando ves un oso formigueiro pensas: 'Esta especie resistente non parece...'. Pois resistiu cambios, ¡millóns de anos! E extínguese agora?

-O problema é a globalización, está rifada coa natureza? Porque parece unha asociación inmediata.

-Non ten por que haber unha causa-efecto tan clara. Ao final, se miramos exemplos concretos, hai iniciativas de países dedicadas a axudar á preservación doutros que funcionan. Pero a tendencia natural non é que o tigre se extinga, hai que ver que facemos para remedialo. Na India hase feito un proxecto para protexelo. Do mesmo xeito que o lince ibérico está a se repoboar, ou a aguia imperial en España. Isto é unha decisión, que se extinga unha especie ou non é unha decisión nosa. 

«A ciencia fai milagres. A biomedicina é capaz de corrixir defectos xenéticos que levan á morte»

-A ciencia fai milagres?

-Si, a ciencia fai cousas que parecen milagres. A biomedicina é capaz de corrixir uns defectos xenéticos que levan á morte, entón, sálvache a vida. Tamén o descubrir planetas extrasolares a anos luz de distancia ten un punto milagroso. A ciencia ten unha parte de utilidade e outra de fascinio. 

-Cada vez hai máis cura para o cancro?

-Si. Hai máis cancros porque a xente envellece máis, pero cúranse máis agora que antes, tanto por detección precoz como por novos tratamentos.

-Se eu envellezo máis dun lado da cara, terei resposta científica, non?

-Si, é unha curiosidade, a curiosidade coa que empezo A vivir a ciencia. Calquera cousa que se che poida ocorrer, hai algún científico investigándoa.

-Debemos pensar máis como científicos e menos como avogados, sinalas. Por que?

-Porque o avogado, e é o que facemos en principio todos, ten unha idea predeterminada e busca a forma de asentar esa crenza. Selecciona só os datos que apoian a súa crenza, ao seu cliente. Talvez saiba que está equivocado. O científico non se pode permitir isto, fai o proceso inverso: ten uns datos dos que despois obtén conclusións. O avogado ten a conclusión para a que busca os datos. Pero é unha trampa, unha trampa para nós mesmos. Hai que ser obxectivo, non che podes convencer por un factor emocional. Hai que seguir analizando a información que che dan. E se é o caso asumir o erro, o que non fan nunca un avogado ou un político. Rectificar é de sabios, pero facémolo moi pouco. A ciencia tamén se equivoca, pero adoita rectificar rápido, e isto dálle valor. A política funciona doutro xeito: as decisións tómanse en función do rédito en votos. 

«España ten que apostar máis pola ciencia, ten que xestionala mellor. E non ten por que ser a xestión que guste»

-«Se queremos mellorar a sociedade debemos escoitar máis aos científicos». Por que?

-O covid puxo de manifesto que para grandes retos necesitas unha aproximación científica. España ten que apostar moito máis pola ciencia, e tena que xestionar mellor. E non ten por que ser a xestión que guste. Eu defendo unha ciencia dirixida, máis que unha ciencia básica.

-Debe mandar a razón sobre o corazón? Soa estraño en pleno bum emocional.

-Si, pode parecer frío, pero a razón debe mandar sobre o corazón. Hai que saber potenciar as emocións positivas e facer un esforzo de autoconocimiento, evitar que se enquisten e vólvanse corrosivas as negativas (medo, enfado...). Hai que escoitar as emocións, que nos dan unha información relevante, pero ollo, as emocións traizóannos porque só queren o curto prazo. A decisión final ten que ser da razón. 

-Debemos elixir así á parella, coa razón?

-É case como pensar en irche de vacacións un mes a unha casa de praia ou lanzarche a comprarcha para vivir 30 anos. Se queres deixarche levar pola paixón e gozala ao máximo, apaga o cerebro; pero se queres dar o paso de ter unha convivencia e unha familia deberías reflexionar.

-Que ocorre cando aquilo que non querías racionalmente convértese no acontecemento máis feliz da túa vida?

-É curioso. En calquera caso, non somos capaces de anticipar estados emocionais, como sinala Daniel Gilbert. Isto trateino moito no meu libro anterior, A ciencia do sexo. 

-Por que sostés que o sexo está «intelectualmente desaproveitado»?

-Porque o sexo é unha fiestra interesantísima ao comportamento humano, e sempre se trata dun xeito frívola, ou de risos ou con pudor... É moi interesante analizalo desde un punto de vista sociolóxico e psicolóxico para ver como inflúen a bioloxía, a psicoloxía e as diferenzas sociais e culturais. 

-Comparas o orgasmo ao ataque dun león? Asusta...

-Cando percibe unha ameaza, o corpo reacciona activando o sistema nervioso simpático de golpe para pór o organismo ao máximo. A reacción fisiológica no orgasmo é esta. O desencadenamento non é o mesmo, pero a resposta física si é moi parecida nos dous casos.

«Fronte ao poder da tecnoloxía debe haber unha ética forte, non digo paralizante. Non temos que adaptarnos á tecnoloxía, senón adaptar a tecnoloxía a nós»

-A tecnoloxía é a panacea ou a gran ameaza?

-A tecnoloxía é cada vez máis poderosa. É indubidable. Pode utilizarse de moitos xeitos. Hai un punto nos emprendedores dixitais, nos tecno-optimistas que evita reparar nos riscos sociais e humanos que implica, e mesmo os minimiza. Hai que ser coidadoso. Debe haber unha ética forte, non digo paralizante. Pero fálase moito de como adaptarnos á tecnoloxía, e debemos falar de como temos que adaptar a tecnoloxía a nós. Debemos dirixir a tecnoloxía cara a onde nós queremos, e non ao revés. E leste é o risco, que a tecnoloxía nos dirixa. O futuro ten que estar nas nosas mans.

«O peor do covid xa pasou, haberá rebrotes pero non un pico como o que vivimos en Europa»

-Hai unha fórmula científica da felicidade?

-O que hai son seis factores que inflúen, a nivel social, máis que outras na felicidade. Hai que diferenciar a individual da colectiva, porque hai diferentes tipos de felicidade, está a felicidade cognitiva, a afectiva e a eudaimónica. Se o resumo moito, quitar as causas de infelicidade, iso que nos fai infelices, é o máis serve para ser feliz. Se quitas a desconfianza cara ao outro, a pobreza, as grandes preocupacións... e pouco máis chegas a ser feliz. Preocupámonos moito de que nos fai felices e deberiamos analizar que nos fai infelices, que é máis útil. Hai seis factores sociais que expoño no libro A vivir a ciencia. Seis factores que explican o 75 % das diferenzas de felicidade entre os países: PIB, saúde e esperanza de vida, apoio social, confianza, liberdade e xenerosidade. E logo, cada persoa enfoca a súa felicidade nunha ou dúas cousas. Cada un pode construír o seu camiño á felicidade, pero o fundamental é que a sociedade non che dea motivos de infelicidade.

-Hai que ser un pouco egoísta para ser feliz?

-Non o sei... Porque outro dos factores que máis adoitan estar en relación coa felicidade é a gratitude: axudar a outros, desinteresadamente, adoita xerar benestar.

-O coronavirus non centrou nunha felicidade de mínimos. O peor do covid está por vir en outubro, como apunta Bill Gates?

-Non, o peor en Europa xa pasou. Un pico como o que tivemos non volveremos telo, a menos que o virus mute e sexa patógeno para os nenos. Se o virus non cambia, haberá rebrotes pero a situación non será peor. O peor xa pasou.