POIS CUN LAPIS E UN PAPEL. Como ía ser, se non? Os arqueólogos subacuáticos convertéronse en verdadeiros equilibristas do manuscrito. Evitar os peixes curiosos e atar o lapis para que non se escape é clave
06 jul 2019 . Actualizado ás 05:00 h.Existe unha lenda urbana (aínda que, mellor devandito, interestelar) que asegura que Estados Unidos gastou un millón de dólares desenvolvendo un bolígrafo que os astronautas puidesen manexar en calquera posición nas súas viaxes ao espazo e que, con todo, Rusia solucionou o problema con apenas unhas moedas: comprando un lapis.
Sexa como for, o mito denota que unha das principais inquietudes da historia da humanidade foi a escritura. E, o reto espacial está ao nivel do que tiveron que afrontar os arqueólogos subacuáticos: debuxar baixo o fondo do mar. Neste caso, a parte lendaria inclúe un papel elaborado con escamas de peixe. Moi apropiado.
O galego Ignacio Crespo é un destes arqueólogos subacuáticos que tiveron que botar man da imaxinación para escribir baixo a auga. «En Irlanda chamabámoslle fishpaper, pero en realidade é papel poliéster especial, coa aparencia dun papel cebola, pero máis ríxido e que se monta sobre un ferro ríxido de PVC. É milimetrado, para calcular medidas a escala», explica.
O mito do lapis do astronauta ruso regresa. Só que esta vez é certo. Os arqueólogos debuxan cun lapis normal. «Simplemente, hai que atalo para que non se vaia nun descoido, porque flota. Non é a primeira vez que hai que volver subir a por el», conta Crespo. «Para comunicarnos usamos uns blocs de PVC e un carboncillo especial ou un lapis», engade.
Como o que se escava non se pode volver escavar, os arqueólogos debuxan baixo a auga para rexistrar o que se van atopando, tantos obxectos como a contorna, a estrutura do pecio e mesmo a disposición do lastre. Claro que tamén botan man da tecnoloxía dixital, como a fotografía. «Á fin e ao cabo, o discurso histórico depende de iso», reflexiona Crespo. «Primeiro, triangulas determinando posicións, e logo engades os detalles máis tarde, porque ademais o tempo aprema baixo a auga», describe. «Sempre hai alguén axudando. É como estar no espazo: equilibrio, rixidez, estar fixado no sitio, sen aletas e intentando non trastornar», relata.
En ocasións, a fauna mariña inmíscese. «Documentando navíos españois da Carreira de Indias nos Azores estabamos rodeados de peixes porco, do tamaño dun palmo e cunha boca ósea bastante dura. É inofensivo, pero empezou a mordisquear o debuxo e as cuerdecitas coas que atamos o lapis. Tiñas que estar constantemente apartándoo porque tiña moita curiosidade», relata.
Outros retos
Nacu, calígrafa e deseñadora gráfica, guinda máis luz ao asunto, deixando patente a evolución da tecnoloxía de escritura: «A nogalina (a partir de casca de noz) e a tinta chinesa (a base de hollín da combustión de materias resinosas) son as que máis se usan hoxe en día. Antigamente as cores facíanse con colorantes e pigmentos de orixe mineral, vexetal, e ata animal (insectos), mesturados con algunha sustancia aglutinante, como clara de ovo. Isto diluíase, normalmente con auga, aínda que tamén se usaba cervexa, viño, vinagre ou mesmo ouriños».
O último é, como explica Nacu, «o lightpainting, ou sexa, escribir con luz».