ESCOLAS AO AIRE LIBRE Aínda son poucas, pero reforzan unha tendencia natural que compensa os excesos da tecnoloxía. Podemos aprender sen paredes? «Un bosque provoca o efecto contrario a unha piscina de bólas», aseguran. Entramos en catro escolas que rompen esquemas. Ou mellor, saímos. Deixa a mochila nunha rama.
30 dic 2021 . Actualizado ás 11:30 h.Aprender ao aire libre empeza a refrescar o sistema. Hoxe existen ata praia-escolas (O Médano, en Tenerife). E se en Galicia aínda non se estudan mates sobre a area, si brotaron outras formas de aprender de xeito natural. Entre carballeiras e regachos, en plena reserva da biosfera, aprenden os nenos da que foi unha escola unitaria e rehabilitouse da man de Nenea, para menores de 3 a 6 anos. «É un espazo que nos cedeu o Concello e que compartimos cos veciños», din as fundadoras desta iniciativa que naceu fai tres anos en Lugo e é filla da vocación da pedagoga Bibiana Marful, e Sofía Otero, máster en Investigación e Innovación en Educación. As dúas teñen uns 15 anos de experiencia previa a Nenea en centros convencionais. «Convencionais en canto a aprender entre catro paredes -matiza Bibiana-. Chega un punto no que teño pensado que, se decido seguir dedicándome a ensinar, debo apostar polo que me gusta, por outra forma de facer as cousas. Con Sofía, desde Berlín, empezamos a darlle forma a Nenea. «Entramos en contacto coa primeira escola bosque de España, Saltamontes. A súa creadora, Katia Óso, contounos como fixeran... e seguimos os seus pasos».
Nenea ten unha cociente de oito nenos por cada profesor e pelexa desde EDNA, a Asociación Nacional de Educación na Natureza, pola homologación deste modelo (o 27 de outubro celebran unhas xornadas sobre aprendizaxe ao aire libre na Universidade de Barcelona). «Bebemos de fontes como Waldorf ou Montessori. A natureza e a arte son os dous alicerces. E a arte é unha linguaxe que se acala pronto nos nenos. Algo falla no sistema cando nos pasamos a vida debuxando e ninguén sabe como debuxar, non?», expón.
A xornada abarca de 9 a 15.00 horas, pásase a primeira hora e media no centro e a partir das dez e media están fóra. No mundo de verdade. «Celébrase a asemblea de benvida entre árbores. Mirámonos, vemos quen falta e facemos entre todos o plan do día», conta a pedagoga. Os nenos levan a comida de casa e a cota mensual é de 250 euros.
Que necesitan os nenos de hoxe? «Sobre todo, tempo para ser nenos. Tempo, xogo libre, tempo para aburrirse. O aburrimento é a perla da ostra, dixo José Bergamín; é o que fai que todo o demais xurda. Os nenos necesitan tempo, calma, escoita e espazo», explica Bibiana. E a natureza propíciao, sostén: «Un bosque é sutil en estímulos, non é hiperestimulante. É o contrario en efectos a unha piscina de bólas. Non electriza, relaxa».
Pero aprenden con maior lentitude ou esforzo que os nenos que van a unha escola convencional? «A nós o que nos sorprende é o contrario, a rapidez con que aprenden as cousas, vémolo moitas veces nos talleres Montessori de matemáticas que facemos unha vez á semana. Como teñen tanto tempo de xogo ao aire libre, esa necesidade cuberta, logo resúltalles moi doado concentrarse e poden comprender en dez minutos unha formulación», din.
O respecto pola autonomía do neno é unha das claves. «Eles son moi capaces, e hai que valoralo, respectar os seus ritmos. A infancia pasa pronto, acábase cando un charco deixa de ser unha oportunidade para converterse nun obstáculo. Aos nenos hai que darlles todos os charcos do mundo».
«Fai falta máis espazo verde e menos pista futboleira»
CRA Antía Cal, Gondomar
O CRA Antía Cal é un dos centros que levaron ao terreo público a idea de aprender en contacto coa natureza. En Peitieiros, topónimo neneiro dun lugar de Gondomar a un paso de Vigo, arraiga este «cole» para nenos de 3 a 6 anos onde se ensina in situ, sobre a terra, en zapatillas e botas de auga, mesturando idades. Abre un claro de esperanza no sistema. Cada vez son máis as familias que apostan por centros rurais fronte a urbanos, informaba en agosto La Voz. «Estamos empeñados en traer a natureza ás aulas, e está ben, pero sobre todo hai que abrir a porta e saír. Porque fóra está todo. As árbores, as follas, matícesvos dá luz entre as ramas, vos insectos... Observar a natureza é aprender. Encerrados, enfermamos. Tingamos que estar fóra todo ou día!», afirma Gladys García, da directiva do CRA Antía Cal (en foto de arquivo do 2017 sobre estas liñas).
COOPERAR, NON COMPETIR
Trece profesores integran o equipo deste proxecto que sementa a aprendizaxe cooperativa (cooperación fronte a competencia) e recolle o froito dous anos despois de nacer con 67 alumnos. Hoxe son xa 102 os que aprenden saíndose da vía trillada do traballo limitado a fichas e páxinas. «O Antía Cal é unha proposta diferente dentro da educación pública, o proxecto pode consultarse antes da matriculación porque entendo que non podemos gustarlle a todo o mundo», consideran. No son escuela bosque, dicen, pero aprenden del bosque. «Non somos Waldorf, pero damos importancia á calidade dos materiais e os ciclos da vida; non somos Montessori pero traballamos con moitos dos materiais. Non somos Reggio-Emilia, pero valoramos a importancia do medio na aprendizaxe», explica Gladys, que apunta á necesidade, en plena era urbana e supertecnológica, de gañarlle monte ao cemento. «Fai falta máis espazo verde e menos pista futboleira. “Prohibido pisar o céspede?”. Ao revés, hai que pisalo e, mellor, a ser posible, descalzos!».
«Isto é o contrario á pedagoxía do medo»
Os nenos «teñen unha capacidade asombrosa, unha capacidade para ver a esencia das cousas que adoitamos perder de adultos», aprecia Paz Gonçalves, fundadora de Amadahi. Nesta escola de Dexo (Oleiros) con respecto á autonomía dos pequenos déixannos ver o bosque e déixannos ver as árbores. «Amadahi nace dunha inquietude», conta esta profe e montañeira, cofundadora de EDNA. Tras estudar Maxisterio e sumar 24 anos de experiencia nun «macrocentro», abriu a porta e respirou. E invitou a respirar a outras familias. Ter á súa filla foi o empuxón para a súa iniciativa. Os fillos son, a miúdo, pais de novas empresas.
A xornada arrinca neste pedazo grande de terra xunto ao mar entre mandarinos e eucaliptos, «nunha aula sen paredes», con nenos de 3 a 6 anos. Hai, bosque abaixo, ata un loureiro con nome propio, «o loureiro de Diego», polo cariño especial que lle tiña un peque da escola. Entrar neste «cole» (unha asociación sen ánimo de lucro que está a piques de converterse en empresa e que aspira a ser centro de primaria) é saír. Descubrir. Respirar. «Os nenos necesitan polo menos cinco horas ao día de xogo para ter saúde e crecer adecuadamente. Ás veces parece que esquecemos. Isto é o contrario a unha clase gaiola, á escola e a pedagoxía do medo, do ‘Que non se manche, ‘Que non se caia'... Eles deciden ata onde ruben, a que xogan, como xogan, con quen. Isto é unha flor [Paz colle unha] pero pode ser un xeado ou un micrófono... Un neno que xoga libremente conéctase co que é e toma unha chea decisións. É terrible que haxa escolas de 0 a 3 anos con proxectos en papel. ¡Por favor! Pero é cómodo facer unha gaiola e meter aos nenos nesa gaiola», expón Paz.
A xornada (350 euros mensuais sen comida) pode incluír comedor (neste caso habería que pagar 110 euros máis e péquelos sairían ás 15.30 horas), de quilómetro cero, cociña de proximidade «que se fai in situ». «O noso próximo reto é facer a escola comestible», adianta Paz. E aguza o apetito da curiosidade...
Non hai conflitos neste «cole»? «Si, claro que os hai, pero o adulto non fai de xuíz, suxire opcións, pregunta, respecta, é un modelo e un compañeiro. Eles son sorprendentes ?afirma?. Teñen conversacións marabillosas. Un neno dicíalle a outro: ‘Sabes? Eu vou vir sempre a esta escola. Porque río moito... pero tamén me enfado. Hai veces que me enfado como un dinosauro». Fabuloso.
«Cada neno sabe ata onde pode rubir»
Non hai días malos, apuntan as fundadoras de Amadahi e Nenea, «só roupa inadecuada». E é un matiz no que coincide Foresta, outro abrazo educativo á natureza, unha proposta alternativa para aprender ao aire libre aproveitando o que nos dá a contorna, respectando os ritmos e a capacidade do neno. «Tendemos a facerlles adultos moi pronto», di Noa Fernández, creadora deste «cole» de Vincios, entre o monte Alba e o Galiñeiro, en Gondomar. «O sistema mételles moita présa por crecer», e leste é un mundo de adultos en xeral con pouco tempo para estar pero con afán controlador, hiperprotector. «Acabamos de empezar o segundo curso. E estamos a lume de biqueira. Foresta é o máis parecido a unha escola libre, pero esa liberdade custa. Hai moita xente que aínda recea, que pregunta: Pero entón que pasa, que os nenos poden facer o que lles dá a gana?», comenta Noa. Temos medo á liberdade. Foresta, di, «non casa con ninguén». Beben de pedagoxías como Montessori, Summerhill ou Waldorf, que teñen a súa historia e, aínda que poida parecelo, non naceron onte, pero inspiran hoxe un alento de cambio no modelo típico urbano. Foresta empezou a respirar na aventura de dúas profes, Noa Fernández e José Collazo, involucrados en campañas pola educación. No 2011 percorreron África en moto «e removéunolo todo». Foi unha viaxe que lles fixo volverse moi sensibles coa infancia, e coñecer «proxectos inspiradores». A vida aguzoulles a conciencia e ao cabo de tres anos regaloulles vida, un embarazo de mellizos. Neno e nena chegaron no 2014. «Foron o mellor que nos pasou», conta Noa, pero iso si... «atrasaron un pouco o proxecto». Tempo ao tempo.
RESPECTAR Os seus RITMOS
A cociente en Foresta, onde a cota mensual son 350 euros, é de dous acompañantes por 16 nenos. Gran parte da mañá pásase fóra «e tendemos a comer e merendar ao aire libre». «Hai que dar lugar á infancia. Temos unha higuera que cada un rube ata onde sabe que pode rubir», explica Noa. «E eles saben», puntualiza quen cre «pouco» no modelo educativo estándar. «Os nenos teñen uns ritmos que é contraproducente non respectar -incide-. Ás veces crecemos e convertémonos en adultos que non son conscientes das súas necesidades. Hai que tocar primeiro a infancia para evitar sesións de psicanálises».
Hai que volver perderse no bosque, hai que andarse polas ramas das árbores. Dá gusto saír a coñecernos.