ESTÁN NO RÁNKING Estes profes galegos foron distinguidos polos premios Educa Abanca, que escollen aos mellores docentes de España. Propostos por alumnos, pais e compañeiros ao certame, as súas leccións máis importantes son as de humanidade
07 oct 2019 . Actualizado ás 09:28 h.Recibir unha clase dun destes profesores é un luxo. Non tanto por atoparnos ante algún dos mellores docentes de España como porque os primeiros en distinguilos teñan sido os seus alumnos, os pais ou os seus propios compañeiros. Eles foron quen lles presentaron aos premios Educa Abanca, que elixen aos mellores profesores a nivel nacional. Un ránking no que aparecen sete docentes galegos, dos cales falamos cos cinco que han ir á entrega de premios que se celebrou en febreiro na Coruña. Non esquezamos ás dúas ausentes na gala, Luz María Beloso Rodríguez, finalista na categoría da ESO e profesora no IES As Barxas de Moaña, en Pontevedra, e Thais Pousada García, profesora de Terapia Ocupacional na UDC. Ambas se preocupan, e moito, de facer pensar aos seus alumnos. Algo que comparten cos cinco compañeiros que ocupan estas páxinas e que nos abren de pao a pao as portas das súas aulas.
Entramos na do mellor profesor universitario de España. Víctor Arufe (Compostela, 1979), docente da Facultade de Ciencias da Educación da UDC en infantil, primaria e o Máster de Secundaria, é o primeiro no top ten da súa categoría. Todos os futuros profesores matriculados na Coruña pasan polas súas mans. E que mans. «Eu creo que ninguén se considera o mellor de España nin nada diso... Trátase de que os alumnos opinen e de que se recoñeza a boa práctica», di o flamante gañador, ao que retratamos tal e como el adoita vivir os seus días: entre alumnos. Víctor é consciente de que a universidade é complicada: «Hai que pórse na pel dos alumnos, que pasan cinco ou seis horas sentados escoitando clases maxistrais. E os tempos de atención son os que son, entre quince e vinte minutos», recoñece. E é por aí, pola atención, pola que marca o seu obxectivo: «O meu primeiro obxectivo é que amen a miña materia, e o segundo é que, se non a aman, polo menos non a odien», chancea. Para iso tira de humor e de interacción. «Conto anécdotas, chistes e utilizo moitas ferramentas didácticas máis aló de pórse no teu púlpito e dicir a túa lección. Trátase de ter intelixencia emocional, que participen, que se sintan un máis e que non che vexan distante. Ás veces costa, porque están acostumados a outro modelo de escola, pero nós debatemos e reflexionamos no alto». O seu método baséase en aprender xogando: «É o que se chama gamificación. Fago xogos de misións secretas con voluntarios aos que lles apetece participar. É como unha especie de xogo de rol no que eles son axentes secretos que traballan para min, e voulles colgando vídeos en YouTube coas misións».
CLASE DE «FIRST DATES»
Os programas favoritos dos alumnos tamén lle serven para atraelos. As súas clases convértense, por momentos, no restaurante de First Dates ou nas cociñas de Master Chef. «O primeiro día de clase, para romper o xeo, coñecerlles e que se coñezan, facemos un First Dates. Reparto unhas follas para que eles as cubran con intereses, inquietudes, defectos, virtudes... Logo fan un avión co papel, lánzano e les o papel do avión que cae preto para intentar adiviñar de quen é. Non é o mesmo iso que presentarche ante un grupo con pudor», explica Víctor, que tamén consensúa o tipo de exame cos seus alumnos: «Eles elixen se o queren tipo test, de desenvolvemento ou de relacionar contidos. Pídolles que cheguen a un consenso e que digan que tipo de exame queren. Despois, ábrolles unha plataforma para que eles colguen as preguntas e respostas que creen que eu debería preguntarlles, que inclúo nun 40 % normalmente nos meus exames. Pero que o fagan xa é unha forma de obrigarlles a ler, sintetizar e publicar. Desde ese momento, xa están a empezar a estudar».
O elixido como o mellor profesor universitario de España non está nada conforme co sistema de avaliación numérico. «Ás veces aprobei a un 3,5 e suspendín a un 4,8. Para min o número é moi relativo. O do cinco... Eu estou en contra diso. Se cambias as preguntas dun exame, vai cambiar a nota do alumno, todas cambiarían. Non confío en que o sistema numérico avalíe moito, aínda que respecto aos compañeiros que o seguen».
En grupos tan grandes como os seus, a parte emocional cobra aínda máis importancia. «Son xa adultos mergullados nunha sociedade con moitos problemas familiares, económicos, falecementos... Ao final temos que ser humanos, e esa parte está un pouco descoidada no ámbito docente», sinala. Sábesche a vida dos teus alumnos?, pregúntolle. A resposta é instintiva: «Si, eu teño tutorías vitalicias, a porta dos meus despacho está sempre aberta. Son moi activo en redes sociais, téñoas todas, e sígolles a pista. Alégrome moito cando veñen consultarme algo anos despois e cando conseguen a praza». O seu empeño, a súa vocación e a súa forma de dar clase convértenlle nun dos profes máis queridos polos seus alumnos, o que non pasou inadvertido á hora de concederlle o primeiro premio. Calidade docente, satisfacción do alumnado, investigación e transferencia do coñecemento, proxección docente na sociedade, formación e reciclaxe de coñecementos, transmisión de valores, innovación e uso das Tics son algúns dos criterios de valoración dos premios Educa Abanca, aínda que hai algún máis que Víctor tamén cumpre: as actividades solidarias. «Adoito organizar unha recollida de xoguetes en decembro, pero unha vez fixen limpeza no meu despacho e lancei unha convocatoria pública na que regalaba libros. Ao final foi unha avalancha, acabou saíndo nos medios e todo», conta aínda sorprendido.
Ama o que fai por amais de todo. «Todos os días teñen o mesmo cor no meu calendario, os domingos traballo tamén desde casa, aínda que para min o meu traballo é o meu hobby», asegura. Deixando ao carón tanta paixón, a universidade, como a ves? Non lle viría ben algún que outro cambio?, expóñolle. «Moitos, cambiaría os plans de estudo, algún profesorado... Daríalle unha volta a todo», responde . E seguro que para mellor.
«Aos alumnos dígolles que hai que ser persoas»
Directora e profesora de Matemáticas e Lingua Galega en 5.º e 6.º de primaria no CPI Plurilingüe Virxe dá Cela de Monfero e Irixoa, María del Camino Pereiro (Vigo, 1970) centra todas as súas enerxías en que os seus alumnos vexan «que son capaces de facer calquera cousa que se propoñan lla afrontan con ilusión e se se apoian nos demais». Aínda aparvada polo seu nomeamento, cando se lle pregunta que cre que a diferenza doutros profesores para ter resultado finalista do premio ao mellor profesor de educación primaria, responde : «Eu creo que non teño nada especial, creo que ou que tiven é sorte, sorte de ser parte deste centro», e fai un único comentario: «Creo non que fago, que ser mestra é algo máis que transmitir coñecementos. Debemos ser modelos de actitudes e comportamentos, actuando con responsabilidade e amosándolle ao alumnado que é necesario soñar e ter ilusión para acadar metas e que este camiño sempre é máis sinxelo se se fai en compaña. Sempre lles digo que ou importante na vida é ser persoas».
Camiño tampouco se sente demasiado identificada o sistema de avaliación numérico: «Para min a avaliación vai máis aló dunha proba puntual. Ou importante non é que alguén, neste caso unha mestra ou ou sistema educativo, che cualifique cun valor numérico, senón que cada persoa coñeza ou que sabe, para que vale e onde ou pode aplicar. Procuro facer vos menos exames posibles e intento que sexan personalizados». E é que nestas idades dos seus alumnos, sinala, o desenvolvemento evolutivo é diferente en cada neno «e non podemos pretender que as cualificacións numéricas determinen as intelixencias de cada un, e destaco intelixencias porque son múltiples e poden desenvolverse de diferente forma e a diferente ritmo».
Os seus nenos son capaces de programar un videoxogo ou montar e manexar un robot, «pero ao tempo que ou fan, sen darse conta, están desenvolvendo ou seu pensamento computacional e son quen de comprender ou funcionamento dá rede e de aparellos tecnolóxicos que son xa parte dás nosas vidas». Esta é parte da súa receita para motivalos, pero non é a única: «Motívoos facéndolles saber que eles son vos protagonistas e, polo tanto, responsables de como queren aprender. Propoñéndolles que establezan retos e soños e que loiten por acadalos, e que vexan que non sempre acádanse ao primeiro intento. Dígolles que sempre sexan eles mesmos».
E que lle achegan? Pura vida. «Sobre todo frescura e alegría, sentirme como parte dás súas vidas. Fan que subas as escaleiras co convencemento de que é posible mellorar ou mundo, porque terán capacidade para facelo».
«Ou máis importante é que vaian contentos a clase»
Xacobo (A Coruña, 1977) leva curso e medio no IES Urbano Lugrís de Malpica, aínda que antes tivo unha peregrinación que lle levou a 17 centros en 11 anos. Outra cousa non, pero experiencia sóbralle. E como finalista ao premio ao mellor docente de secundaria, parece que bo facer tamén. «Que cal é ou segredo? Tratar de pasalo ben na clase e reformular ou xeito de impartila para que eles aprendan mellor, aínda que é difícil. Dar clase é como facer surf. Estás na mesma praia coa mesma táboa, pero poden virte ondas totalmente diferentes», asegura. Ilumínaselle a cara ao falar da súa materia. «Son profesor de Bioloxía e Xeoloxía, e iso significa que podemos dar todas as ciencias! Estamos non Plan de Mellora dá Aprendizaxe e do Redemento (PMAR), non que entran as matemáticas, a bioloxía, a física e a química», conta ilusionado.
Nesta particular praia na que surfea, Xacobo intercala a teoría coas prácticas de laboratorio, os videotutoriales e o elearning a través de unidades didácticas interactivas. «Fágolles videoleccións que na clase poñemos en común e practicamos a gamificación, por exemplo con cuestionarios non móbil cos que ou pasan fantástico. Ao mesmo tempo, iso permíteme facer análises de big data e saber exactamente en que preguntas fallan», indica. E, por suposto, «moitas, moitas prácticas». En definitiva, trátase de que os seus alumnos participen e creen os seus propios proxectos. «Iso xera motivación, crea ilusión, que é ou máis importante que podes facer cun alumno, sexa bo ou mal estudante. Ou máis importante é que vaia contento a clase, porque ti é ou creador dun espazo de aprendizaxe».
Sabe que a ESO é unha etapa difícil: «É obrigatoria, por iso teñen que vir de boa gana. E tes que entender a psicoloxía do adolescente que tes diante», recoñece o docente, que se atopa ante algunhas actitudes pouco receptivas. «Ás veces móstranse desafiantes porque poden ter problemas gordos na casa, e moitos xa cumpriron vos 18 e tes que chegar a un acordo con eles», di incidindo na importancia da comprensión. «Unha man por riba do ombro ás veces senta de marabilla. Eles necesitan atención, conversación e man esquerda. Eu non son moito de partes, é moito mellor charla, charla, charla. A non ser que che tiren unha mesa á cabeza na clase, como me pasou na miña primeira semana noutro centro», relata. Pero iso xa quedou moi lonxe, e agora tenlles pillado o tranquillo. «Cando facemos un experimento non que poden ver e tocar a ciencia din: ‘aaah, que guai!'. E cando pídenme facer unha foto para compartila, penso: Xenial, conseguino!».
«O que saca un 4 non sabe a metade que o que saca un 8»
É de ciencias, pero non cre que os números sexan o mellor xeito de reflectir o que sabe un alumno. Coordinador do club de ciencias do IES David Buxán de Cambre e de varios proxectos europeos, José Manuel Viñas (Vigo, 1968), profesor de Bioloxía na ESO e finalista nos premios Educa Abanca por esta categoría, considera que as medias son crueis. «Hai uns días dicíao alguén, que se ti sacas un 4 non sabes a metade do que saca un 8. Non sabes tan pouco. Nese caso os números son dolorosos e non se se os nenos pequenos o entenden. Vemos que se fixan moitas veces nas notas e eu prefiro dicirlles: ‘Isto sábelo facer e isto non o sabes facer'. Despois de ver o que sabes e non sabes facer, eu podo pórche nesta avaliación un número, pero o importante é que saben o que lles falta por aprender», asegura José, que se mostra aínda máis crítico co sistema a partir do bacharelato: «O bacharelato paréceme moi cruel, con mozos que por 0,25 non poden facer a carreira que queren. Nin teñen menos vocación nin son menos válidos que os que sacan un 0,25 máis. Eu non estou de acordo co sistema de selectividade, e se que hai xente que se me vai a botar amais e que dirá que fai falta avaliar dalgún xeito aos nenos que queren entrar na universidade, pero creo que a selectividade non é a ferramenta».
O profesor sinala que el prepara aos seus alumnos coma se fosen atletas completos: «Podo preparalos para saltar e para facer unha chea de cousas, pero despois vexo que noutras ocasións, en exames como o de selectividade, soamente pídese algunha proba, soamente queren un velocista. Si, pero eu entrégoche a unha persoa que tira xavelina, que fai salto de altura... é unha persoa completa, pero ti só me vas a pedir unha persoa concreta. E unha persoa que sabe facer de todo posiblemente non sexa o mellor velocista, pero xa hai xente que prepara a bos velocistas. Iso si, eses mozos só van valer para iso, despois custaralles moito facer outras cousas». Iso, di, é o que lle doe do sistema actual, «que soamente se mida aos alumnos polos coñecementos que teñen, nin sequera polas habilidades para solucionar problemas con eses coñecementos. Non é nada doado, pero como profe hai veces que che dá a tentación de dicirlles: ‘Bo, eu ensínoche así e tes que facelo así, e o mundo vaicho a pedir así, pero os exames pídencho desta outro xeito'», confesa.
EXAMES DE PENSAR
Con esta aposta pola solución de problemas, como expón José os seus exames? «Os nenos pequenos dinme: ‘Profe, os teus exames son moi difíciles porque non pos ningunha pregunta do libro'. Nós aprendemos o que vén no libro, pero tamén lles poño casos prácticos como o dun exame que lles fixen aos de primeiro hai uns días, que era sobre a atmosfera, e había que saber ler un mapa atmosférico coas súas isóbaras, as súas baixas e altas presións... É algo que vemos na tele ou no xornal todos os días e temos que aprender a entendelo», sinala. Ten moi claro o tipo de exame que nunca lles porá: «O que non lles fago é a pregunta: Enumera as capas da atmosfera e explica as súas características. Non ten ningún interese porque é vomitar o que almacenaches onte pola tarde, posiblemente no mellor dos casos, cando non podes copiar directamente. É mellor pensar sobre o que se fai», defende engadindo que ese método é moito máis sinxelo, porque «non che pelexas con ninguén».
As súas clases están baseadas no mérito indagativo, «que é como se fai a ciencia, investigando», e cre que cada vez máis profes mozas súmanse a el e centran os seus esforzos en facer que os alumnos se interesen por algo. «A forma de interesarse en moitas ocasións non é pórllo doado. Non está mal se nalgún momento, cando xa están un pouquiño adestrados, frústranse. Non pasa nada, non todo sae á primeira», afirma. Vivimos nun mundo no que parece que os nenos non se poden frustrar? «Si, e o mundo non é así. Estamos a crear xente que non vai estar preparada para poder vivir neste mundo. Tampouco está mal que me guste un deporte, aínda que non sexa o mellor nese deporte, e mesmo vexo pais que lles esixen aos seus fillos coma se fosen futuros profesionais», insiste.
O fundamental, máis aló dos sistemas de puntos en casa ou da prohibición de sacar menos dun 7, é o reforzo positivo. «Se ademais da mensaxe do profesor que che di, ‘pois, mira, estás a facelo mal', tes a mensaxe do teu pai dicindo todo o mal que o fixeches, e aínda amais ves que o teu pai o pasa fatal porque ti o fixeches mal, creo que é unha presión demasiado grande para os nenos. Iso non quere dicir que non haxa que esixirlles aos fillos, porque vexo que hai algúns pais que non lles esixen nada, e tampouco se trata diso. O que habería que esixir é o esforzo». Por iso no seu club de ciencia a porta está aberta para todos: «O noso club ten unha premisa, e é que o limiar ten que ser baixo. Ti pódesme dicir: ‘Mira, profe, eu quero facer algo de robótica pero é que non teño nin idea de robótica'. ‘Pois benvido'», contesta José, que aínda non sabe quen lle presentou ao premio, pero non lle importa en absoluto: «Os meus premios son dos nenos, non meus». Pois iso.
«É sacrificado, pero ao ver a súa ilusión dáche o subidón»
«Cando fun á gala de entrega de premios, sentinme un profe estraño», confesa Rubén Molinero (Vigo, 1982), finalista do premio ao mellor profesor de educación infantil. E é que o docente do CEIP Balaídos de Vigo é, do mesmo xeito que o primeiro e o segundo clasificados, doutra especialidade. «Ningún dos tres eramos de infantil. Eu presenteime para educación física, pero como cando oposité non había prazas, examineime por infantil», explica. Hoxe está encantado dese cambio de rumbo que lle trouxo un traballo que, asegura, «máis que un traballo é unha vocación», aínda que esta é unha etapa sacrificada. «Son moi pequenos, dependen moito de ti e hai veces que chegas bastante esgotado. Pero ao ver a súa ilusión, o descubrir todo un mundo completamente novo cada día, dáche un subidón».
«Que crees que tes ti de diferente?», pregúntolle. «Realmente non hai unha resposta concreta. Eu creo que as ganas. É superimportante que un profe vaia ilusionado a clase», responde , aínda que engade que talvez si haxa un elemento diferenciador: o uso das tecnoloxías en infantil. «Xa sei que mesmo hai detractores, pero creo que son ferramentas que podo levar para que os nenos aprendan e divírtanse. Primeiro levei o meu tablet, logo empecei coa realidade aumentada, coa robótica... Deime conta de que lles axudan a desenvolver a súa competencia dixital, a traballar as artes plásticas, a enriquecer os seus debuxos, a crear contos con ferramentas como Stop Motion...».
E eles agradécenllo. Vaia que se llo agradecen. «Teño en casa un despachito no que gardo agasallos de todo tipo, debuxos, cartóns, peluches... Porque antes da praza fun substituto, e íame cargado», asegura. Os pais, di, tamén están contentos con el. A Rubén presentoulle ao premio unha nai do ciclo anterior. «Para min o maior premio é ese. Sempre sae esa relación tensa entre familias e escola, pero eu traballo moito niso para que non sexa así», di o profesor, que está permanentemente conectado: «Teño contacto por mail, polo blogue de clase e a través dun chat directo con eles. É verdade que a contraprestación é que algunha vez recibo mensaxes o domingo pola mañá ou o sábado pola noite, pero aí, a non ser que sexa grave, agardo ao luns para que non se xere unha relación tóxica. Se é algo preocupante contesto, non me custa nada».
A súa GRAN PREGUNTA
Nesta mesma liña, gústalle facer partícipes da educación dos nenos ás súas familias: «Déixolles entrar en clase para contar contos, facer talleres...». O seu segredo, revela, é lanzarlles unha pregunta: Como queredes que traballe cos vosos fillos? Preferides que lles forneza contidos pensados para nenos de 3 a 6 anos ou que traballen outro tipo de habilidades sen darse conta? «De momento, saíume ben», engade. Aínda que non é demasiado partidario de mirar cara ao norte, recoñece que alí respectan máis o proceso madurativo dos alumnos. E as habilidades? ven vir? «Si, por iso creo que hai que traballar en reforzar esa intelixencia innata e potenciar o que máis lles custa. Beethoven compuña melodías con cinco ou seis anos. No sistema educativo actual, pasaría inadvertido. Con libro, caderno e clase maxistral non se pode ver iso, non hai espazo. En infantil traballamos por recunchos, e ves claramente aos alumnos que van sempre ao mesmo material», indica.
Os seus nenos, apunta, «van saber onde viven, a cor do seu coche ou a raza do seu can. A educación ten que ser útil. Non me serve que se saiban os afluentes do Ebro se non saben como se chama o que pasa ao lado do cole. Agora o importante non é saber os contidos, senón coñecer as ferramentas para chegar a eles. Non ten sentido memorizalo todo, cando podes consultalo no móbil en 30 segundos, senón aquilo que é necesario para facer outras cousas». En definitiva, de ensinarlles a vivir neste mundo. E, con estes profes, irán sobrados.