SE LLE DÁS A Elegir ENTRE PANTALLA O Balón ELIXEN... Gol. Non o dubidan, os nenos prefiren os xogos de sempre: a corda, a rayuela (ou mariola), o pilla pilla e, por suposto, o fútbol. No patio a tradición manda, aínda que moitos seguen a tendencia de saltar ao seu gusto.
24 abr 2019 . Actualizado ás 17:16 h.Hai tantos xogos tradicionais como lendas, historias, pobos, barrios ou rúas. E cada un ten un nome diferente segundo o lugar no que se practique. Pero se algo é común a todos eles é que sempre se practican en compaña. En tempos de lecer individualizado e tecnolóxico, a rayuela, a corda, o agocho, a oca, o parchís, a gallinita cega, o brilé, as canicas, as chapas ou a soga seguen estando presentes. ¡Feixe a proba!: pinta números no chan, saca unha corda, varias canicas e empeza a saltar. Eles, os pequenos, deixarán a tablet e uniranse á festa. Algúns xa o fan.
BENEFICIOS
Non só son divertidos, senón que os estimulan aos pequenos de múltiples formas. Por iso, no colexio Maristas da capital ourensá, un grupo de profesores de infantil e primase propuxeron á dirección do centro pintar sobre o chan do patio do colexio xogos tradicionais. Disto fai cinco anos e xa forman parte do lecer dos nenos. Varias rayuelas e pequenos xogos de contar pelexan polo seu oco entre as canchas de baloncesto e os lugares destinados a xogar co balón. Talvez este último, co que se xoga ao fútbol, segue sendo o preferido dos pequenos. Creatividade, actividade física, memorización e estratexia son só algunhas das cualidades que este tipo de xogos fomenta nos nenos. Case nada. Aos que hai que engadir a integración. ¡Todos teñen cabida! Practícanse durante as horas de recreo pero, sobre todo, din os mestres de Maristas, no tempo entre a comida e as clases de pola tarde, se falamos daqueles que quedan no comedor. Talvez, porque necesitan o seu tempo. Non existe a posibilidade de utilizar máquinas ou dispositivos electrónicos, ¡nin falta que lles fai! Non os botan de menos. A rayuela, coñecida en varios puntos de Galicia co nome de mariola, mariquita ou peletre, estimula a axilidade e o movemento. Varias xeracións loitaron por asucar os seus nove cadros no menor tempo posible. Cun xiz e unha pedra (que se chama tezo) é suficiente. Ninguén parece coñecer cal é a súa orixe, pero o certo é que é unha desas actividades que poderían compartir, sen problemas de entendemento un neno galego, un chinés e un australiano. Outros, con todo, teñen máis que ver co lugar no que se practican. Por exemplo, o da chave, que é diferente se se xoga en Ferrol, en Ourense ou en Santiago. Pero esta actividade, a pesar de ser alcanzable aos pequenos, converteuse nun xogo, xunto á petanca, practicado sobre todo por xente maior. Moitos mestres, especialmente os de Educación Física, utilízanos nas súas clases. Agora que non se solta aos nenos á súa bóla polo barrio para correr libremente, eles seguen pedindo rúa para xogar. Non só de parques de goma se fai a infancia e os pequenos aínda seguen xogando ao de sempre. A corda, a goma ou a pelota son aínda as raíñas indiscutibles cando se reúnen un grupo de nenos.
En ocasións, este tipo de actividades levan consigo a súa propio cántico. Case romances. «Gallinita cega, que se che perdeu na palleira? Unha agulla e un dedal. Dá tres voltas e atoparala». «Na rúa-lle vinte e catro-tro cometeuse-do un asasinato-to. Unha vella-ja mato un gato-to coa punta-ta do zapato-to», son algúns exemplos. De corrida sabíanse hai anos, aínda que agora lidos ao detalle parezan demasiado rocambolescos.
Moitas asociacións e institucións intentaron nos últimos anos potenciar de novo os xogos tradicionais con guías didácticas, charlas e actividades puntuais, pero de nada serve se non son os propios nenos quen os comparten nas rúas cos seus amigos. Moitos deles van estreitamente relacionados con historias, lendas tradicionais e os expertos aseguran que xogar é unha necesidade coa que o home, o neno, naceu. Os tradicionais non entenden de clases sociais e o seu uso depende principalmente dos pais, porque se transmite de xeración en xeración, de avós a pais e de pais a fillos e así, sucesivamente. Teñen regras, pero permiten aos pequenos cambialas, modificalas para o seu maior goce. Quen se apunta a un brilé?
«Gústame porque lle podo pegar forte ao balón»
Aínda que uns cantos do grupo se declaran fans de o Barça e teñen de ídolos a xogadores como Neymar ou Messi, entre outros, hoxe non lles imos a preguntar por Cataluña. Pobres... Deixemos que gocen como saben facelo dun deporte en equipo e ao aire libre e que triunfa na cuadrilla, ademais neste caso con xogadora. É Antía Martínez, irmá de Brais, e aquí compañeira na pista de Lodeiro en Viveiro do seu primo Hugo Trasancos, Alejandro Baz, Claudio Vigo e Gabriel Casas. Explícanme que tamén xogan coa pelota a outras variantes como o roldo ou o zombi. Para min, que realmente teño moi pouco de seareira, é algo totalmente novo. A todos lles gusta xutar e marcar. Agora, responder á pregunta tan sinxela como «por que?» xa se torna máis difícil. Algúns miran ao ceo. Hugo contesta: «Porque xogo e marco goles». Claudio afirma: «Porque lle podo pegar forte ao balón».
ESTE XOGO TEN CORDA
Rebeca Rivas, profesora de Educación Física no CEIP Santa Rita de Galdo en Viveiro, inculca o seu amor polo xogo tradicional aos seus fillos e alumnos. Cando chegou como docente ao centro escolar fai cinco cursos xa había un traballo feito: «Luis, o antigo profe de Educación Física, xa traballaba moito os xogos tradicionais. De feito, aquí temos a ra, que lles encanta, e a chave de Ferrol. Os nenos tamén coñecen as buxainas, as canicas, os zancos, todos os xogos da goma, a corda, as chapas, a mariola... E si que lles gusta. Aínda que hai un día de fútbol no recreo, o resto dos días temos a man os outros xogos. E cando xogan no cole si que o trasladan ao parque». «Non penso que nos vaia gañar a Play e a Wii, porque se lles dás ou fútbol ou Play prefiren fútbol, baloncesto e bici e ir cos amigos. Teño esperanza». «Os xogos populares aportan habilidade motriz fina, coordinación, creatividade... Hai unha pequena competición, pero é sa», asegura.
Vivimos no século XXI, pero na praza de Mestre Mateo da Coruña hai pouca diferenza cos anos oitenta ou os sesenta. Aquí os únicos que andan co móbil son os pais (en moitas ocasións apercibidos polos pequenos). Os nenos prefiren divertimentos máis tradicionais. A lea móntase ao redor das cinco e media. A esa hora saen os alumnos do colexio Compaña de María e o Fogar de Santa Margarida, ambos os situados á beira da praia de Riazor. E xérase a estampida.
«Xogamos a pillar todos os dias»
Iria, Manu, Clara, Pedro, Guillem, Pelayo, Nico, Carmen, Carmela e Branca van en terceiro de infantil. Teñen todos ao redor de cinco anos e son moi amigos. Cando hai bo tempo quedan na praza citada. Estes días, no medio do outono inusualmente estival, a cita é diaria. Aí manda o pilla pilla. «É o que máis nos gusta. Xogamos a pillar todos os días», di Iria mentres apura o bocadillo. En canto estes se esfuman (e con eles as mandarinas, os iogures «de chupar», os palitos e os plátanos) empezan as carreiras.
Tócalle a Nico. ¡Bum! O resto bótase a correr. Nos seus rostros pódese ver toda a mestura de euforia e felicidade. ¡Festa de endorfinas no cerebro! Tal é así que, pese ao espazo limitado, xogan e xogan e volven xogar. Os irmáns pequenos únense á xolda. O chándal do primeiro ano da gardería delátaos. Aínda que algúns non teñan nin os tres anos cumpridos, tamén se suman á festa. Son Xabi, Lucas e Jacobo. Non saben moi ben de que vai a cousa. Pero corren coma se soubéseno.
XEONLLOS CON POSTILLAS
Cando levamos un intre empezan a verse os efectos secundarios de o pilla pilla. Clara co pelo suorento pide que lle poñan unha coleta. Xabi suma outra ferida nos xeonllos á colección tras unha caída. Manu remata rodando polo chan. Lucas con el. Cae algún botón cos tiróns. Desgástase aínda máis a rodillera de o chándal de Pedro (e estamos empezando o curso). E a Carmela cédelle un dos tirantes do pichi. Tanto dá. Só con ver as caras de todos queda claro que mereceu a pena. Todo iso sen tocar un móbil, nin unha tablet, nin nada diso. Se é que é máis doado do que parece.