A presenza de liques nos cantís das illas é un sinal da boa calidade do aire
04 dic 2017 . Actualizado ás 12:02 h.Que a posta de sol coas Cíes ao fondo é un espectáculo fascinante non ten moita discusión. E é a escusa perfecta para presentar a uns entrañables amigos. Para iso, imos empezar cambiando o punto de vista. Se este atardecer chegásemos en barco a Vigo, os últimos raios de sol invitarían a pensar que as Cíes están cubertas de ouro. Veriamos os cantís do seu cara oeste brillando cun espectacular ton dourado. O responsable de semellante beleza é un lique (en realidade, centos de miles de liques) da especie Caloplaca mariña.
En primeiro lugar deberiamos contar que vén sendo un lique, cousa que ten a súa enxunlla porque non é unha soa criatura, senón a suma de varias. Os nosos curmáns son fundamentalmente fungos, pero non só iso porque nun proceso evolutivamente excepcional decidiron asociarse cooperativamente e en realidade son a combinación dunha alga e un fungo ben juntitos en íntima harmonía. O fungo é o que vemos e fornece á alga a humidade que necesita para vivir, que recolle do exterior e almacénao nos seus tecidos internos. Por iso ao tocalos notamos o seu tacto sempre seco, e á súa vez a alga microscópica que vive no seu interior colabora co fungo achegando o milagre de converter en alimento o sol, a fotosíntesis que os fungos non poden realizar.
Os liques son, en definitiva, o mellor exemplo de simbiose: dúas especies distintas que se unen para colaborar e axudarse mutuamente nunha relación íntima que sería imposible en solitario e da que ambas saen beneficiadas e, á súa vez, benefician ao conxunto da súa contorna. Ademais de tapizar as rocas, contribúen nun proceso tan lento como constante a xerar un mínimo chan a partir das rocas espidas nas que producen e fixan nitróxeno esencial e desta tenaz característica pioneira, aos poucos, benefícianse outras especies que tamén viven ao límite. Son á vez o máis forte e o máis fráxil que podemos ver na natureza e entre os seus bens e servizos achégannos un esencial, que nin a nós nin a eles gustaríanos ter que utilizar: son excepcionais bioindicadores de contaminación. A presenza de moitas variedades de liques é un sinal de boa calidade do aire, e a súa ausencia indica o contrario. Como non podía ser doutro modo, a cultura tradicional buscou utilidades a estas chamadas «tripas de roca» e a listaxe dos seus usos era tan variado que incluía tantas funcións estéticas (tinguiduras naturais e fixadores de perfumes) como medicinais (antioxidantes, antivíricas, antitumorais e mesmo antirrábicas) e mesmo arquitectónicas no revestimento de paredes.
Por pór un exemplo próximo destes últimos usos, sóalles a noticia de que no antigo Hospital Xeral teñen que retirar os altamente tóxicos revestimentos de amianto antes de iniciar as obras da cidade da xustiza? Pois como cobertura de seguridade nas paredes das minas de amianto utilizábanse os liques. Sempre que mencionamos estes usos tradicionais, especialmente os medicinais, a prudencia é fundamental pero no caso dos liques resulta igualmente importante evitar calquera tipo de uso. Demasiado tarde empezamos a coñecelos e aprecialos e por defecto deberiamos consideralos a todos como especies ameazadas.
Como todas as especies que viven onde ningunha outra pode facelo, e poucos lugares tan complicados como sobre as pedras ao bordo do mar onde pinta de ouro as illas Cíes nosa fermosa Caloplaca, os liques están sempre ao fío da supervivencia. A máis mínima alteración, desde unha simple pisada humana (e non digamos pasarlle a hidrolimpadora a presión) é determinante para romper ese fráxil equilibrio.
A nosa amiga é cosmopolita e atopamos ás súas primas desde o Polo norte á Antártida. Nin sequera sabemos aínda cantas especies compoñen a súa familia, porque polo menos 30 diferentes viven nas nosas latitudes; mesmo no Parque Nacional dás Illas Atlánticas talvez nos atopemos algunha sorpresa. Podemos anotar unha curiosidade ao fío do devandito: unha destas especies recentemente descuberta xusto en fronte das Cíes, apenas cruzando o Atlántico, é a Caloplaca obamae. E, efectivamente, o apelido «obamae» foi un detalle co expresidente norteamericano. Non sería mala idea que esta lección ecolóxica que nos brindan estes seres tan pequeniños adoptásea a nosa especie como norma de conduta. Iríanos moito mellor a todas, a todos e a todo se a relación da nosa especie co noso planeta empezase a ser simbiótica e deixase de ser parasitaria.