O Cunqueiro estrea unha sala de operacións de neurocirugía con un tac moi avanzado e un sistema de navegación polo paciente, unha combinación que non existe en ningún outro hospital español e que permite facer intervencións que antes serían demasiado arriscadas
17 feb 2019 . Actualizado ás 12:47 h.Case todo é neutro no quirófano do futuro. Non fai nin frío nin calor. As paredes teñen unha cor amarela verdoso, o teito apenas se percibe e toda a luz apunta á mesa de operacións, envolvendo nunha certa penumbra o resto da sala. Non hai opción ás distraccións neste habitáculo de 52 metros cadrados do Hospital Álvaro Cunqueiro de Vigo no que se instalou un sistema único en España para a neurocirugía, que permite aos profesionais operar en enfermidades que ata agora non podían arriscarse a abordar. Ese sistema ten tres elementos: un tac dentro do quirófano, un sistema de navegación cunha cámara que permite guiar a cirurxía, e un sistema de pantallas xigantes no que se carga calquera imaxe radiológica que estea na historia clínica do enfermo e que reconstrúe o seu corpo en tres dimensiones, mostrando os órganos, os ósos ou mesmo a pel, segundo necesite o cirurxián.
«Outros hospitais teñen quirófanos parecidos, pero o noso tac é o máis avanzado, o navegador é o modelo máis moderno e completo e o sistema de xestión de imaxe é o primeiro en España. Hai moi poucos montados en Europa», explica o xefe de servizo de neurocirugía do Complexo Hospitalario Universitario de Vigo (Chuvi), Cesáreo Conde. A mesa de operacións colócase nunha posición que determinan unhas marcas no chan, elévase ata a altura precisa e, pulsando un botón, o tac, que é un anel xigante de 2.000 quilos situado nunha parede do quirófano, desprázase ata a mesa para obter unha imaxe da cabeza ou da columna do paciente. Ou, máis precisamente, para obter varias imaxes. É un tac de 32 cortes, aínda que a precisión «non depende só disto, senón tamén dos refinamientos do software, e en leste é enorme», aclara o cirurxián.
O navegador conta cunha cámara que apunta ao paciente desde arriba. A partir dunha imaxe previa do paciente, que pode ser unha resonancia ou un tac obtido dentro do propio quirófano, serve de guía ao cirurxián para dicirlle onde está. «É como un GPS sobre un mapa previo: diche de xeito inmediato onde e en que posición estás a operar», compara Conde. Pode ser, por exemplo, da columna. Son habituais as operacións nas que o cirurxián trata de corrixir unha lesión implantando parafusos nas costas. Normalmente, os neurocirurxiáns estudan as imaxes (tac, resonancia, radiografía) do paciente antes de operalo e calculan onde deben colocar o parafuso ou os parafusos. Agora poden ver o punto exacto mentres están a operar. Este aspecto é fundamental.
Antes, cada vez que se puña un parafuso había que facer controis con imaxes de raios X. Se a cirurxía era aberta, quedaba a criterio do cirurxián, pero eran varias radiografías. Se a cirurxía era percutánea (a través dunha pequena incisión), eran varias radiografías por cada un dos parafusos, para poder controlar que todo estaba no seu sitio.
Para ilustralo, o xefe de servizo ensina unha columna cunha escoliosis (curvada como un signo de interrogación) na que os neurocirurxiáns e traumatólogos implantaron unha ducia de parafusos. Xa non é necesario tomar imaxes de raios X despois de implantar cada un. Simplemente, vese mentres se fai.
O sistema de xestión de imaxes é un conxunto de futuristas pantallas que se manexan sen tocar. Cesáreo Conde móstrao achegándose á pantalla e movendo as súas mans, a unha distancia de varios centímetros. Selecciona imaxes radiológicas e pode navegar polo corpo do paciente, de forma virtual, con xestos que lle permiten rotar esas imaxes, facer que apareza ou desapareza a pel ou os ósos, accedendo aos vasos sanguíneos, etc. Todo iso en tres dimensiones. Nunca necesita apoiar o dedo na pantalla. Así, a intervención continúa sen que sexa necesario cambiarse as luvas por outros esterilizados.
O tac intraoperatorio e o navegador instaláronse no quirófano de neurocirugía a finais do ano pasado. O 18 de decembro empezaron a operar. Desde entón fixeron once intervencións de columna. «Aínda estamos en curva de aprendizaxe», advirte Cesáreo Conde. Quere dicir que cada vez será máis frecuente velos utilizando todo o sistema. A próxima semana prevén empezar a cirurxía cranial. Conde estima que cando estean a pleno rendemento farán entre 200 e 300 intervencións ao ano con este sistema. O Cunqueiro fai un milleiro de operacións ao ano de neurocirugía, a metade das cales son de alta complexidade. Non se require para todas un sistema como o do tac intraoperatorio e o neuronavegador, pero para moitas si será un avance.
«Gañamos en seguridade e tamén en tempo», asegura o xefe de servizo. A seguridade explícase facilmente pola precisión das imaxes e porque instantaneamente se pode comprobar o resultado da acción do cirurxián. Isto evita tamén algo que non é infrecuente nas operacións de columna, que son as reintervenciones: cando o resultado non é o agardado hai que volver a quirófano. Así mesmo, permite facer máis cirurxía percutánea, é dicir, cunha pequena incisión, sen abrir ao enfermo de forma moi invasiva; é unha técnica máis cega para o cirurxián, pero ese escollo sálvase neste caso. En canto ao tempo, se se pensa que para cada parafuso de columna había que parar a tomar imaxes radiológicas e agora non, parece evidente o aforro. Conde calcula que hai intervencións que se poden reducir nun 30 ou 40 %. E hai algunhas que duran ata doce horas.
En Galicia non hai nada semellante, confirma o conselleiro de Sanidade nunha visita á sala de operacións. Jesús Vázquez Almuiña insiste en que isto «é un logro para toda Galicia». Refírese a que a Xunta garante a libre elección de hospital e que, co decreto de tempos máximos, calquera paciente pode solicitar ser intervido nun hospital que non sexa o seu en determinadas patoloxías para garantir que a súa espera non chega a 60 días. Así que, eventualmente, calquera galego que o necesite podería pedir ser operado alí. O sistema completo custou 1,1 millóns de euros (700.000 son do tac) e reconverteuse un quirófano que xa existía. «Os neurocirurxiáns percorreron hospitais de todo o mundo buscando unha solución óptima», valora o conselleiro.
O futuro vai pola tecnoloxía. Agora, o hospital quere sacarlle maior partido. Ademais da cirurxía cranial, farán operacións tumorales e vasculares (malformacións ou lesións) utilizando todas as potencialidades da nova sala. Outra idea é traballar cos traumatólogos no novo quirófano para a cirurxía de columna e así baixar a lista de espera. Cesáreo Conde cre que nuns anos haberá máis hospitais que teñan esta tecnoloxía. De momento, non os hai.