Unha trintena de peces inmigrantes que alertan da tropicalización das rías
SOMOS MAR
O aumento da temperatura da auga atrae a especies doutras latitudes
26 ene 2022 . Actualizado ás 12:59 h.«Cabezón e cunha boca grande». Esa é a descrición que realizaban a pasada semana na lonxa de Cambados do exemplar de sapo lusitano (Halobatrachus didactylus) que caera nas redes dun barco con base no porto. É leste un peixe estraño, pertencente a unha especie que non debería estar aquí, tan lonxe das costas do sur de Portugal nas que tería que nadar. Pero aquí está: esta é unha das preto de trinta especies de peces inmigrantes que foron detectadas na costa galega nos últimos anos.
Neste tema é especialista o biólogo Rafael Bañón, que leva desde mediados dos noventa facendo un reconto de todos eses peixes que non deberían asomar polas nosas augas, pero que aquí están. «Se temos en conta o número de peixes que levamos rexistrado desde 1996 como un índice da súa abundancia no medio natural, podemos observar moita variabilidade, desde especies que só apareceron unha vez, como por exemplo o peixe corneta colorada (Fistularia petimba) ou a anguía raiada (Pisodonophis semicinctus), ata especies como o medregal ou peixe limón (Seriola rivoliana), con corenta exemplares capturados ao longo de 16 anos», conta Bañón. Entre un extremo e outro, hai especies como o espetón ou barracuda (Sphyraena sphyraena), do que se capturaron 18 exemplares. E neste compendio destaca a figura do sapo lusitano, «que é o que estamos a notar que máis rapidamente está colonizando as nosas augas, xa que en tan só tres anos levamos recollidos 34 exemplares».
Estes animais chegan ata aquí sos, sen mediación humana. Nin foron polisóns no medio de lotes de semente de bivalvos, nin chegaron na auga de lastre de ningún barco. Chegan ata Galicia empurrados as consecuencias do cambio climático que algunhas voces —cada vez menos— seguen querendo cuestionar. Pero «a tropicalización do medio mariño galego é xa un feito constatado por múltiples evidencias», di Rafael Bañón. O aumento da temperatura da auga é un dos factores clave, pero non é o único. «Ligado a ese incremento da temperatura pode haber cambios nas correntes, nas descargas dos ríos... E outras que a súa vez afectan non só á composición de especies das nosas costas, senón que tamén teñen incidencia sobre a bioloxía e ecoloxía das especies que as habitan», explica el biólogo. «Sen embargo, hai poucos estudos sobre como está a afectar o cambio climático as especies mariñas de Galicia», di.
Os peixes inmigrantes que detectou Bañón na costa galega «son especies tropicais, que habitan en zonas cálidas tropicais e subtropicais próximas, como son as costas norteafricanas e do Mediterráneo». Ata agora, «o límite norte de distribución destas especies tradicionalmente era o estreito de Xibraltar ou o sur de Portugal». Con todo, «o cambio climático está a provocar un aumento da temperatura da auga e as especies tropicais están ampliando a súa área de distribución cara ao norte, en latitudes que antes evitaban porque estaban fóra do seu rango óptimo de temperatura».
Velaí a tropicalización, «un fenómeno global, non só de Galicia, e que fai que algunhas destas especies cheguen incluso ata o sur das illas Británicas». As costas galegas, dada «a nosa situación estratéxica na esquina noroeste da Península Ibérica» son un lugar de paso obrigado dos peixes de carácter tropical «e polo tanto unha zona de especial interese no estudio das especies inmigrantes».
En Galicia, a tropicalización está a provocar «un cambio na composición das especies mariñas que viven nas nosas cotas». É un cambio lento, tan lento que pode chegar a pasar desapercibido. «Desde que aparece unha especie nova ata que se empeza a comercializar nas lonxas poden pasar ata cincuenta anos nas primeiras especies detectadas, aínda que este proceso estase a acurtar cada vez máis, como xa o confirmamos cando apareceron sapos lusitanos —unha especie chegada no 2018— á venda no mercado de Pontevedra».
Recalca Rafael Bañón que a introdución de especies novas «pode afectar ao ecosistema nativo por competencia entre as especies polo espazo e polo alimento», por non falar de que son porta de entrada de parásitos e enfermidades novas. «As consecuencias que poden ter a nivel económico, polo cambio das especies comercializadas e do seu valor, son aínda difíciles de calcular», sinala Bañón.
«A monitorización do medio mariño é importante para detectar cambios e tomar medidas»
Os rexistros deste tipo de peixes chegan desde toda a costa galega, pero «son máis abundantes nas rías Baixas». Por unha banda, porque o carácter de estuario destas zonas «é propicio para algunhas destas especies, como por exemplo o sapo lusitano». Pero ademais, porque estas zonas están «máis poboadas, hai maior actividade pesqueira e polo tanto é máis doado atopar este tipo de especies», explica Rafael Bañón. El comezou a interesarse por eles desde ben novo, e desde o ano 1996 comezou a documentar a presenza de especies raras ou inéditas na costa galega. «O seguimento ou monitorización do medio mariño é de vital importancia para poder detectar os cambios que se están a producir no ecosistema mariño de Galicia e poder así tomar medidas adecuadas de xestión, e nesta labor hai que implicar a todos os usuarios do mar: Administración, cidadáns, profesionais do mar...». Para iso, lembra, existe unha ferramenta para a participación de calquera persoa interesada nesta tarefa, a Rede de observadores do medio mariño galego, «onde calquera cidadán pode reportar avistamentos ou rexistros de especies mariñas raras».