No Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo conservan ata trinta variedades locais que nos dan unha idea do que se cultivaban hai anos nas diferentes comarcas
09 jun 2023 . Actualizado ás 18:08 h.Hai só unhas décadas era posible percorrer Galicia probando un pemento diferente en cada comarca. Ou seguir a súa costa atopándose unha variedade diferente de cebola en cada ría. E aínda que algunhas destas variedades sobreviviron, e contan con demanda nos mercados, outras se conservan só no banco de germoplasma do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM). Os seus técnicos levan entre 25 e 30 anos recollendo o patrimonio natural de Galicia, ese que se foi perdendo a medida que os galegos fomos deixando atrás o campo ou apareceron novas variedades de verduras e hortalizas comerciais con calibres e aspectos máis acordes coa demanda dos mercados.
Explica Alfredo Taboada, un dos investigadores do CIAM, que alí conservan ao redor de 300 variedades de diferentes cultivos hortícolas. Todas son locais, é dicir, xurdiron de forma natural a partir das variedades silvestres que había en cada zona. Estas foron mutando xeneticamente de forma natural para adaptarse ás necesidades do cultivo. «Caracterízanse porque non foron obtidas por sistemas científicos de mellora, porque son heteroxéneas e porque están adaptadas as condicións ambientais locais, polo que teñen moita calidade», asegura. Conservalas resulta fundamental, insiste, non só pola riqueza natural que supoñen «senón porque son un reservorio de posibles resistencias a enfermidades que poidan aparecer», engade.
Actualmente, no CIAM consérvanse 14 variedades diferentes de pementos, 24 de tomates e 16 de cebolas. E postas sobre un mapa dan unha idea do tipo de cultivos que había en cada rexión de Galicia hai non tanto tempo. «No caso das variedades de pemento, o seu cultivo abarca zonas de territorio amplo, os tomates en cambio aparecen en explotacións únicas, coma se foran tomates da casa que se levaban anos cultivando. E no das cebolas o curioso é que podemos recorrer toda a costa, desde A Guarda ata Ribadeo, atopando variedades distintas», engade Taboada.
Que tipo de pemento consumíase nas distintas rexións galegas? Pois, grazas ás Indicacións Xeográficas Protexidas (IXP), este cultivo é un dos que mellor conserva as súas variedades locais. Están o de Arnoia , típico deste municipio ourensán; o do Couto, natural de toda a comarca de Ferrol; o de Mougán , no municipio lucense de Guntín; o de Oímbra , autóctono da comarca de Verín, e o de Padrón , hoxe amparado baixo a IXP Pemento de Herbón. Pero hai outras moitas variedades, como a Blanco Rosal, que se cultiva en todo o sur da provincia de Pontevedra; a Guindilla dás Angustias, típica da zona de Betanzos, e o Guláns, que antes da pandemia tiña festa propia no municipio de Ponteareas. En Ourense eran típicos tamén o Seixalbo, unha variedade parecida ao de Arnoia, o de Punxín , que se cultivaba na comarca do Ribeiro, e o Ourense Verde, un pemento curioso que é grande pero moi engurrado. Na zona de Ribadeo atopamos o Piñeira, cuxo cultivo aínda se mantén aínda que se comercializa case toda na súa contorna. E en Vilanova hai unha variedade de pemento que leva o mesmo nome e que, aínda que practicamente deixou de cultivarse, «é un pementazo de moita calidade», asegura Taboada.
A cebola de Bordóns
Percorrendo a costa, en cambio, o que predominan son as diferentes variedades de cebola , das que o CIAM conserva sementes de 16. «Era un cultivo propio da costa, polo chan, que era máis areoso, e pola meteoroloxía, pero iso no significa que non se cultivara no interior», explica Taboada. De feito, entre as variedades que se conservan no CIAM atopamos as de Caldas , propio do municipio que lle dá nome, e Cea, en Ourense. Pero seguindo a liña da costa atopamos la cebola de Vilagarcía, máis redonda e coa carne e a pel máis clara. E en Sanxenxo está a de Bordóns , que aínda se cultiva amplamente na zona e que é a protagonista dunha das principais festas que se celebran na localidade. Hai tamén unha variedade típica da Serra de Outes, na comarca do Barbanza, que está bastante estendida. Xa no norte da provincia da Coruña está Baldaio, que actualmente se cultiva sobre todo para autoconsumo, e a de Betanzos , que é unha das máis populares e que hoxe en día se atopa estendida por toda Galicia. Hai tamén variedades típicas en Miño, Paderne e Ribadeo, entre outras.
Os 24 tomates
O cultivo das diferentes variedades de tomate , en cambio, está moito máis localizado. É moi difícil atopar as mesmas sementes nas diferentes explotacións. No CIAM conservan 24 variedades, algunhas das cales teñen actualmente moita demanda no mercado. É o caso do Negro de Santiago ou do Avoa de Osedo. Pero hai outros como o Corazón do Miño ou o José Luis, chamado así polo agricultor que o descubriu, que non gozan de tanta fama. Sucede mesmo co Taller do Lubre, un tomate apimentado «que é espectacular», conclúe Taboada.