«Oia, vostede é home ou muller?»

«Unha muller-home en Arteijo». Así rezaba o título que aparecía na primeira páxina de La Voz daquel xoves de xullo de 1911. Unhas «terribles tormentas» en Ourense ou o crime dun taberneiro en Oleiros, con «un enorme coitelo», non podían competir ese día con esta intrigante noticia: unha muller que falecera días atrás en Arteixo, en estrañas circunstancias, tiña desconcertados aos médicos que lle practicaron a autopsia. Segundo recollía aquela, Francisca Souto atopábase «nun punto equidistante entre os dous sexos, sen que puidese cualificarlla de ningún».

O xornal concluía que, segundo os galenos, era un caso claro «de hermafrodismo» (actualmente falarían de intersexualidad , un termo moito máis correcto que nacería cos avances posteriores da ciencia médica) e comparaba o suceso co caso Elisa-Marcela, a exclusiva dada por La Voz dez anos antes, referido ao matrimonio de dúas mulleres, unha delas facéndose pasar por home. Hai que pórse, está claro, en en o contexto da época: nin sequera a moda das mozas flapper liderada por Gloria Swanson en EE. UU. empezara a xestarse. Era doado meter no mesmo saco calquera comportamento que se saíse da beirarrúa. Actualmente, a OMS cifra nun 1 % os casos de intersexualidad en todo o mundo.

Pero nunha lectura actual daquel suceso de 1911 o realmente interesante é o contido da crónica de La Voz daquel día, que revela o sufrimento persoal de Francisca Souto García, a muller falecida mentres manipulaba unha navalla de barbeiro. Este é o relato que facía o xornal:

«Hai unhas semanas, un conveciño noso viu parada ante o escaparate dunha tenda da rúa Real a unha muller alta, tipo aldeán, vestida de loito, coa cara envolta nunha bufanda, a pesar de ser día de sol forte. Fijose na muller, estrañada polo da bufanda, que só lle deixaba ao aire ollos e nariz, e viu que a interesada era hombruna de constitución; pero ao reparar nas súas mans, advertiu que eran grandes, membrudas e cubertas de vello».

«Eses detalles e o desgarbado do tipo, o grandote e basto dos pés e a expresión dos ollos, fixo sospeitar ao veciño en cuestión se se trataría dalgún home disfrazado, que estaría axexando a ocasión de algo sinistro. E entón, foi xunto a un garda municipal, e comunicoulle as súas sospeitas».

«O garda seguiu á descoñecida ata os xardíns de Méndez Núñez. Alí detívoa».

—Oia- dixo sen máis ambaxes. Vostede é home ou muller?

—Señor,- respondeulle unha voz grosa- por muller me teño.

—Pero entón, esas mans...

—Mire, se Deus quixo que fose así, que lle hei de facer?

«Niso chegou un aldeán conducindo da brida un burro. Dixo que a incógnita era irmá súa, e esta montou no pollino e marcháronse, sen que ocorrese máis».

Giro de guion

A crónica chegaba ao seu desenlace cun soprendente xiro de guión: «Pois ben, a descoñecida era a mesma que hai tres días se degolou en Louredo (Arteijo) cando estaba a se afeitar, e da autopsia apareceu que a finada, Francisca Souto García, era un caso moi semellante ao famoso Elisa-Mario, de tragicómico recordo. «Francisca Souto tiña a cara cuberta de vello, en forma de barba e bigotes rasurados. A súa constitución era moi masculina, e había, para rematar nela unha malformación tal, que a colocaba nun punto equidistante entre os dous sexos, sen que puidese cualificarlla en ningún. O fenómeno non puido menos de chamar a atención na autopsia. Para máis detalles, vedados á publicidade, dirixirse a aqueles que teñen as notas anatómicas do caso». A soidade, polo descoñecemento social, é aínda hoxe un dos padecementos sicológicos de moitos intersexuales. Imaxínense a sensación de illamento que debería sufrir Francisca Souto mentres miraba escaparates, hai máis dun século, e todos a miraban a ela.

Coa túa subscrición podes acceder a todas as noticias publicadas en La Voz de Galicia, desde 1882 ata hoxe, buscando por palabra crave

---

---