Se houbese que elixir a voz máis terrorífica do século XX poderían presentarse moitos candidatos, pero entre eles estaría unha de ficción: a de HAL 9000, de 2001: unha odisea do espazo, de Stanley Kubrick. Esta computadora xigante (entón non se desenvolveu a microtecnología), que extermina a case toda a tripulación dunha nave a Xúpiter, simplemente por seguir ao pé da letra unha orde equivocada na súa programación, sería o emblema de todos os xenocidios do século pasado. Tamén insinúa unha advertencia para o século en curso: é a locución á vez fría e aveludada da intelixencia artificial, convencida de que non pode equivocarse e disposta a substituír ao humano. A esa voz comparoulla, formalmente, cun cruzamento entre a dun mordomo e un psiquiatra; pero, sobre todo, é a do erro fanático e autocompracente, no fondo a dun psicópata que finxe sentimentos, pero non os ten. Non é sorprendente que o gran Anthony Hopkins baseásese nela para construír o seu personaxe do caníbal no silencio dos cordeiros. O caso é que o actor que deu voz a HAL, Douglas Rain, deixounos esta semana, aos 90 anos de idade.
A historia de como se fixo esta famosa gravación é complicada. Inicialmente, estaba previsto que quen prestase a voz a HAL fose Martin Balsam, que tiña un ligerísimo deixe do Bronx (como o propio Kubrick), pero ao director pareceulle un acento demasiado próximo e localizado xeograficamente. Quería algo máis universal e distante. Por iso optou por Douglas Rain. A Kubrick parecíalle que o acento de Rain era neutro. En realidade, era canadense. É un acento que gusta moito nos Estados Unidos (e de feito hai alí un número desproporcionado de locutores de televisión canadenses) precisamente porque soa a norteamericano pero a pronuncia das vogais non permite distinguir de que rexión é exactamente. Rain gravou as súas liñas de diálogo en dez horas ao longo de dous días, tombado e cos seus pés descalzos sobre unha almofada, para que o seu ton fose máis relaxado. Pero non quedou contento. No seu país era un gran actor de teatro shakespeariano e esta colaboración, para el menor, escureceu o resto da súa carreira. De feito, non se molestou nunca en ver a película.
Compréndese o enfado de Rain, pero creo que estaba equivocado. Eu vexo a súa interpretación de HAL como unha extensión do seu traballo no teatro clásico. Nela resúmense todos os personaxes de Shakespeare que Rain encarnou brillantemente no escenario do Old Vic e o festival de Stratford: a lóxica manipuladora de Shylock, o mercador de Venecia , a cegueira asasina de Otelo, a ansia de poder de Macbeth... Do mesmo xeito que o século XX contivo todos os crimes, as traxedias de Shakespeare conteñen todas as traxedias. As súas obras son como o código de computador do comportamento humano.
Ironicamente, esa voz sosegada e redonda, pero heladora, é a que logo tomaron os enxeñeiros como modelo para os dispositivos electrónicos que falan. Siri, a asistente persoal do iPhone, e Alexia, a de Amazon , están baseadas na interpretación de Rain, son versións femininas da voz de HAL (en inglés, porque a Siri en español ten un lixeiro acento vasco). Non creo que teña sido unha boa idea. Non teño un iPhone e apenas compro en Amazon, pero cando escoito esas voces lentas, distantes, melosas e cun empaquetado entre canadense e shakespeariano, acórdome de HAL, o computador que se rebelou contra os humanos e intentou exterminalos; e sinto unha pequena, case imperceptible inquietude.