Médicos do Chuac extirpan tumores co enfermo esperto para comprobar as súas funcións
20 ago 2018 . Actualizado ás 09:23 h.É posible ter a tapa do cerebro levantada, literalmente, e non só estar esperto, senón ser capaz de falar, moverse e mesmo tocar un instrumento. Sucede no Chuac, onde extirpan tumores co enfermo consciente. «Facémolo así para que o paciente nos axude, colabore para ver se unha área do cerebro é funcional ou non cando a estimulamos, porque o obxectivo é quitar a maior lesión posible sen danar funcións importantes», explica a neurocirurxiá Sonia Gayoso.
A nova especialista (31 anos) capitanea co neuropsicólogo Javier Sardiña Agra estas sorprendentes operacións que fixeron, por exemplo, que no quirófano do hospital coruñés soase un piano: un dos pacientes intervidos, músico profesional, mostrou a súa capacidade para ler e interpretar partituras pulsando un teclado sobre unha tablet mentres os cirurxiáns tocaban o seu cerebro para tratar de resecar un tumor sen que por iso perdese a súa vocación e medio de vida.
«Son gliomas de baixo grao ou crecemento lento que adoitan afectar a pacientes novos, xente que traballa, ten nenos... temos que quitar canto máis tumor mellor, pero deixándolles as súas funcións para que poidan seguir coa súa vida», explica a doutora. «Para un profesor de matemáticas o importante é conservar o cálculo, para min que me quiten a pouca función musical que teño non significa nada, pero, se me quitan a destreza manual e non podo operar?», ejemplifica. Por iso, ante a dúbida de deixar unha secuela importante, optan por comprobar primeiro en plena operación.
Ata agora, para abordar estes tumores os cirurxiáns respectaban uns límites anatómicos case estándar para non comprometer a visión, a linguaxe, a capacidade de comprensión, de expresión... Pero o avance científico demostrou que esa fronteira non é tan fixa, cada un ten os seus propios límites. «É polo nivel de plasticidad do cerebro - explica Sardiña- as funcións ás veces migran a outra zona do cerebro».
Durmido-esperto-durmido
Nas intervencións baixo o protocolo durmido-esperto-durmido primeiro se anestesia ao paciente para poder abrirlle o cranio e, unha vez exposto o campo cirúrxico, espértaselle e agárdase a que poida colaborar. «O cerebro non doe, non ten terminacións nerviosas da dor, e faise un bloqueo cranial para que non lle doia a pel e o músculo», apunta Gayoso. Iso na mesa de operacións, á que o paciente chega tras unha avaliación cognitiva completa «para coñecer o nivel previo, saber se hai algunha área afectada, e comprobar despois no quirófano se coinciden os datos de rendemento cando os neurocirurxiáns tocan un punto co estimulador eléctrico a unha corrente controlada», indica o neuropsicólogo. «Imos tocando zonas, se nun punto falla e non pode contestar ou realizar unha función, imos a outra e volvemos comprobar de novo; se volve fallar, sabes que aí non podes resecar. Desta forma imos creando un mapa das zonas que podes extirpar e as que non», describe Gayoso.
As probas máis habituais ao paciente esperto realízanse ensinándolle imaxes, debuxos que ha de recoñecer e verbalizar, non só dicindo o seu nome, senón elaborando unha frase. Tamén se lle pide que, ao tempo, mova por exemplo unha man, ou que realice un cálculo, recoñeza unha expresión facial ou estableza relacións semánticas entre diferentes imaxes e identifique cal non encaixa na serie.
«É sinxelo en persoas cun nivel de rendemento básico, pero se teñen un nivel intelectual alto ou desenvolven unha actividade moi específica é difícil facer o test se non é realizando esa mesma actividade no quirófano», explica a cirurxiá. Ese foi o caso do músico que, ademais, falaba tres idiomas. A cerebro aberto, foron comprobando que conservaba dous deles. Non atoparon a ninguén que falase o terceiro, moi minoritario. E aínda que era imposible meter un piano no quirófano, «si podiamos baixar unha app con órgano -conta Gayoso- e meter con el, ademais, a outro músico que nos ía dicindo se lía ben as partituras e se interpretábaas como o adoitaba facer sempre».
«Todos os nosos pacientes seguen facendo unha vida normal»
Esta técnica, que podería aplicarse tamén a lesións vasculares e malformacións, realizouse no Chuac a unha ducia de pacientes. O maior, de 54 anos e o máis novo, de 27. «Todos volveron ao seu día a día, a maioría traballan, e todos seguen facendo unha vida normal, aínda que teñan notado cambios; globalmente están contentos, aínda que igual notan que teñen que readaptarse. Isto tamén ten que ver co diagnóstico de cancro, que moitas veces fai reformularse os obxectivos vitais», comenta Gayoso. Tratar de axustar o límite da lesión para resecar ao máximo leva ás veces a un déficit transitorio no postoperatorio que require neurorrehabilitación.
Insiste a especialista en que os gliomas «son tumores lentos, que non benignos, cos que teñen que aprender a convivir». Á marxe da cirurxía, en casos necesitan tratamento oncolóxico, pero non operalos supón vivir cunha parte do cerebro enfermo e exposto a ir sendo invadido por un tumor con afinidade por estenderse cara a áreas de alta funcionalidade, de aí a complexidade dunha resección completa. Estes tumores adoitan debutar con crise epilépticas que, de non tratarse, poden ser incontrolables e, ademais, «chega un momento en que as células poden transformarse e crecer máis rápido». Por iso, a tendencia é operar precozmente.
Sorprendeulles o alto grao de aceptación dunha técnica que, recoñecen, resulta estresante para o enfermo porque ha de estar esperto, respondendo a preguntas, con moita xente ao redor e durante tempo: pode durar unha mañá.
Unha das claves é «particularizar cada caso», insisten, dar co lugar da lesión, avaliar o nivel cognitivo e seleccionar ao paciente, que ha poder manterse quedo e non ter un déficit previo demasiado marcado. «O nivel de motivación e colaboración foi excelente -di Agra- foi un pracer traballar con todos eles». «Son moi bos pacientes e todos se prestan a falar co seguinte para que non teña medo», apunta Gayoso, que destaca a implicación das familias, loxicamente cos seus temores e inquietudes pola evolución da enfermidade.