Por primeira vez en España, o Hospital da Coruña implanta un fígado tras voar fóra da comunidade cunha máquina para poder preservar os órganos
15 ago 2018 . Actualizado ás 10:29 h.Un doante mallorquino de 56 anos, sen o que nada sería posible, e unha nova volta de porca na procura dos sempre escasos órganos permitiron dar unha segunda oportunidade de vida a un paciente de 45 anos da provincia da Coruña e abrir outra vía para incrementar o milagre da doazón. O paciente, que onte evolucionaba favorablemente no Chuac, recibiu un fígado nunha intervención pioneira: por primeira vez en España, un equipo de transplantes saíu da súa comunidade para poder extraer en Palma un órgano a un doante a corazón parado, preservalo coa utilización dun equipo portátil de reperfusión, traelo de novo ao hospital coruñés e implantalo ao enfermo galego. «Salvamos a barreira da distancia, xa non temos fronteiras xeográficas», resumiu Antón Fernández, director do Chuac.
A intervención, que o centro coruñés realizou xa en cinco ocasiones este ano pero dentro de Galicia (dous en Ourense, dous en Lugo e outra en Vigo), precisou dun axustado operativo. O dispositivo iniciouse o xoves día 9, ás catro da tarde, cando se tivo coñecemento de que nunhas horas podería haber un posible doante no hospital Son Espases de Palma, e concluíu o venres 10, ás 8.30 horas, no centro coruñés co receptor xa intervido e tras cruzar España nun avión de cinco prazas no medio dunha tormenta eléctrica que demorou 20 minutos o voo.
O Chuac, que asumiu o reto tras ser rexeitado por outros centros, desprazou un equipo médico e unha das catro máquinas ECMO das que dispón para levalo a cabo. Este sistema, que habitualmente se utiliza para pacientes con insuficiencia cardíaca, aplicouse neste caso para «resucitar os órganos, non ao paciente, que xa está morto e é imposible», explicou Manuel Gómez, responsable do transplante hepático do hospital coruñés.
A esposa, no quirófano
Cando o equipo coruñés chegou ao Son Espases, o enfermo mallorquino, con dano cerebral severo e sostido con medidas de soporte vital avanzado, foi trasladado da UCI ao quirófano. Previamente a familia optara por limitar o esforzo terapéutico ante a imposibilidade de recuperación.
«A esposa entrou no quirófano, despediuse, deixóuselle un momento de intimidade e desconectouse», explicou Fernando Mosteiro, coordinador de transplantes do Chuac. O home faleceu antes da media hora que tardaría o fígado en sufrir danos. Cando se lle parou o corazón e tras os cinco minutos de non tocar que estipula a lei que se ha de agardar, conectouse ao ECMO. «Soamente a partir da certificación da morte pódese iniciar o proceso técnico da doazón», subliñou Antón Fernández.
Deseño propio
Esta máquina de oxigenación con membrana extracorpórea permite realizar o que os especialistas chaman «perfusión normotérmica», explicou Alejandro Montero, enfermeiro que se encargou dun procedemento que consiste en extraer o sangue, pasala pola bomba centrífuga para oxigenarla e devolvela ao corpo para que os órganos abdominais se recuperen ao manterse irrigados e a unha temperatura de 37 graos durante algo máis de hora e media. Neste tempo, ademais, realízanse controis analíticos que constatan a viabilidade dos órganos. «Deseñamos un dispositivo especial para introducir un catéter dentro da aorta, clamparla, e diminuír o tempo de isquemia», indicou. Fronte ás extraccións denominadas superrápidas, este método de preservación en doantes en asistolia controlada dá como resultado que «son órganos con características moi boas», xa que non sofren apenas degradación algunha. «Creo que hai que celebrar -dixo- un triunfo máis da doazón e do noso sistema sanitario».
«Agora che trasplantas antes que che operas da vesícula»
Cando se cumpren 50 anos da definición da morte encefálica, situación da que ata fai non tanto se derivaban a maioría das doazóns, o director asistencial do Chuac insistiu na «importante transformación» que nos últimos catro anos produciuse en España coa incorporación dos doantes en asistolia ou a corazón parado. «Pasou de ser unha opción marxinal a supor xa máis do 30 % (o 50 % no Chuac) das doazóns», dixo antes de recalcar a esixencia de dispor de equipos máis cualificados e unha importante organización loxística para poder levar a cabo estes transplantes. Aínda máis se, como no último caso, aplícase o sistema ECMO. Non abonda con que o centro no que aparece o doante dispoña dun aparello duns 16 quilos de peso. É necesario que nese momento non estea a ser utilizado para outro paciente (xeralmente cardiópata) e, ademais, contar cun equipo cualificado no seu manexo para o transplante.
En España, ademais do Chuac dispoñen dun equipo propio Andalucía e Madrid, que ata agora limitan a súa utilización dentro da súa propia comunidade.
As vantaxes da doazón a corazón parado e do ECMO resumiunas o responsable do enxerto hepático, Manuel Gómez: «Estabamos a chegar ao noso máximo posible, con listas de espera longas; cos doantes que tiñamos non dabamos máis de si», recalcou. Agora, non só se amplía a posibilidade de poder rescatar máis órganos, senón facelo en mellores condicións: «Coa extracción directa tiñamos fígados bos, pero non magníficos», resumiu antes de atribuír o éxito a «un equipo elástico e moi barato» e indicar que os pacientes en lista a miúdo non agardan máis dunha semana. «Agora che trasplantas antes que che operas da vesícula», chanceou.
Fernando Mosteiro, coordinador de transplantes, puxo especial acento no papel das familias, que este ano permitiron rebaixar as negativas a doar do 22 ao 5 %, contar ata agora con 8 doantes en asistolia e levar a cabo no Chuac 151 transplantes (40 de fígado, 13 de corazón, 79 renais, 18 de pulmón e un de páncreas). Todos, ademais, agradeceron o traballo de tantos profesionais anónimos que se mobilizan con cada doazón. «Chegamos aquí grazas á experiencia do piloto, Jacobo, outro non aterrase», explicou Alejandro Montero sobre unha tormenta que, segundo a AEMET, descargou 15.000 raios cando sobrevoaban Valencia.