O maior xacemento de mazas neolíticas da Península, en Lugo

Miguel Cabana
Miguel cabana LUGO / LA VOZ

SOCIEDADE

Ajuar neolítico de Matela. La mayor parte de las piezas se encuentran en el museo arqueológico del castillo de San Antón de A Coruña. Fotomontaje de Pablo Vázquez a partir de imágenes propias y del Museo de San Antón
Ajuar neolítico de Matela. A maior parte das pezas atópanse no museo arqueolóxico do castelo de San Antón da Coruña. Fotomontaxe de Pablo Vázquez a partir de imaxes propias e do Museo de San Antón

Teñen uns 5.000 anos e estarían asociadas a unha cámara funeraria megalítica

05 abr 2015 . Actualizado ás 05:00 h.

Nunha leira de Outeiro de Rei, a 15 quilómetros ao norte da cidade de Lugo, acháronse cinco mazas de pedra do neolítico final, é dicir, duns 5.000 anos de antigüidade. É un achado de gran relevancia por ser un tipo de pezas pouco frecuentes en toda a península ibérica e que obrigarán a expor novas liñas de investigación na arqueoloxía galega, xa que só se descubriron ata agora en Holanda, Dinamarca, Alemaña, e de forma ocasional en Francia.

As mazas son pezas de pedra puída con gran perfección de forma tuneliforme, piriforme e triangular e furadas na súa parte central para inserir un mango de madeira. Unha delas non é redonda, senón triangular, coas esquinas puídas. Ningunha foi usada para traballar nin para pelexar, porque están intactas e sen madeixas nin desgaste algún.

Ofrendas

Xa que logo, talvez sexan mazas votivas, que puideron formar parte do ajuar dos defuntos, fabricadas unicamente para ser enterradas xunto ao cadáver, ou talvez ofrendas depositadas moitos anos despois no lugar de enterramento dos antepasados. Porque o máis curioso deste descubrimento realizado en Roza de Fóra, Albarón, Matela, é que ao escavar recentemente o lugar onde apareceron as cinco mazas e outros 13 útiles do neolítico que ven na imaxe, o arqueólogo Pablo Vázquez Liz achou con sorpresa os restos dunha cámara funeraria circular de tres metros de diámetro. É dicir, tan grande como a de Dombate, pero neste caso construída con grandes lousas e unha soa pedra granítica, talvez a de cabeceira. Aínda que todas desapareceron esnaquizadas polos labores agrícolas, as bases de cada unha delas, que se acharon a 30 centímetros de profundidade e cravadas na súa posición orixinal formando un círculo, permiten ver a forma da cámara e de cada unha das grandes pedras (ortostatos) que a conformaban. Tampouco quedan restos documentados da tapa do dolmen, que adoita ser mesmo máis grande que as verticais.

Tanto as mazas como esta cámara completamente descoñecida necesitarán novas investigacións para aclarar o enigma.

Os indicios xa apareceron en 1969 cando un tractor arou a leira por primeira vez

O principio deste gran descubrimento ocorreu en 1969, cando un tractor entrou por primeira vez a laborear a leira da parroquia de Matela, e ao remover a terra con maior profundidade que o arado de bois apareceron 13 pezas que o propietario puxo en mans dos arqueólogos e depositáronse no museo arqueolóxico de San Antón, na Coruña. Eran pedras puídas diversas (machadas, cinceles, azuelas, láminas de aixada) -tamén con aspecto de nunca ter sido usadas- e tres mazas. Con todo, o achado pasou entón desapercibido, por ter sido recollidas polo propietario nunha terra de labor removido, sen intervención nin estudo arqueolóxico.

Talvez froito daquel achado, os fillos do agricultor afeccionáronse á arqueoloxía. E un deles, Ramón Viveiro, 45 anos despois e en acordo co arqueólogo Pablo Vázquez Liz, decidiron solicitar formalmente á Xunta unha escavación arqueolóxica profesional, sen ningún tipo de financiamento externo, no lugar onde se cría lembrar que apareceran os útiles en 1969. E para sorpresa do director e dos arqueólogos colaboradores, Roberto Bartolomeu e Adrián Folgueiras, da empresa Engobe, que tamén achegou material de traballo, e Eduardo López, exactamente nese lugar apareceron outras tres pezas puídas do neolítico.

Sorpresa

Pero o máis sorprendente foi que acharon a base dunha gran cámara funeraria circular, da que non quedan xa máis pedras que as súas bases, e que vén explicar por que todas as mazas e resto dos útiles estaban nese lugar. Foron enterrados alí xunto con algún defunto ou depositados despois nun lugar que os poboadores identificaban como un enterramento dos antepasados? Sexa como for, desa gran cámara non había indicio ata agora. Ninguén lembra alí un túmulo, nin grandes pedras de pé, nin unha tapa como nos demais dólmenes.

Pero si apareceron unhas trinta lousas furadas, que poderían ser indicio dunha cuberta con soporte vexetal ou madeira e con lousas como tensores. Ademais, na mesma parcela apareceron en superficie varios fragmentos de cerámica do tipo longo bordo horizontal do bronce medio e tan só presente nalgunhas zonas de Galicia e do norte de Portugal, outra maza, un ídolo, fragmentos de muíños, moas e outras pezas talladas que suxiren outros xacementos.

Ninguén lembraba un túmulo

O sorprendente achado de Matela. O arqueólogo Pablo Vázquez, na imaxe, foi o primeiro sorprendido ao achar as bases dunha cámara funeraria nun lugar completamente plano e onde ninguén lembraba un túmulo nin grandes pedras. Cre que o caso precisaría novas escavacións.

RAMON VIVEIRO

Indicios dunha cámara funeraria

Enterramentos de hai 6.000 anos. A escavación achou a base dunha gran cámara funeraria de tres metros de diámetro, da que só quedan os restos inferiores das grandes pedras cravadas verticalmente. Sobre ela e a escasa profundidade estaban as mazas e o resto de útiles.

RAMON VIVEIRO