A basílica compostelá garda nas súas entrañas pezas dun enorme valor que só a fama de xoias como o pórtico da Gloria ou o Códice Calixtino ha eclipsado para o gran público
14 oct 2018 . Actualizado ás 21:33 h.Os tesouros que alberga a Catedral de Santiago non caberían nunha páxina de xornal. Nin tan sequera na que é probablemente a obra máis completa escrita sobre eles, o libro Os tesouros da Catedral de Santiago (Teófilo Edicións), de Ramón Yzquierdo Peiró. É tal o volume patrimonial que garda o corazón da basílica compostelá -o Arquivo, o Tesouro e o Museo- que a moitas das súas obras a miúdo non se lles presta a atención debida. Son luces únicas algo ensombrecidas polo fulgor que emana de pezas como o Tombo A, o libro que recompila a documentación fundacional do templo, o Códice Calixtino, archiconocido desde o seu roubo e posterior recuperación, ou o recentemente restaurado pórtico da Gloria.
O Tesouro catedralicio recibe ao visitante coa Capela das Reliquias, que é tamén o panteón no que descansan reis galaico-leoneses como Fernando II e o seu fillo, Alfonso IX, figuras clave da historia xacobea. No inmenso relicario, sobre o magnífico busto de Santiago Alfeo, está a Cruz de Alfonso III, doada no 827. A orixinal desapareceu deste lugar en 1906 e nunca máis se soubo dela.
Nunha estancia contigua está a Sala do Tesouro, repleta de pezas litúrxicas de ourivaría de gran valor. Entre elas, e exhibidas no interior dunha caixa forte para evitar roubos, está unha custodia de man, un copón e un cáliz de ouro, brillantes e pedras preciosas que son os de maior valor monetario. A última vez que saíron da súa urna blindada foi durante a visita do papa Bieito XVI.
No Museo entran cada ano 200.000 persoas. Son moitas, pero representan menos do 7 % dos tres millóns de visitantes anuais que ten a Catedral. Polas súas salas hai xoias como a biblioteca capitular ou o gallardete que levaba a nave capitá da Liga Santa na batalla de Lepanto (14 de agosto de 1571) e que don Juan de Austria doou ao Apóstolo polo seu apoio na loita que freou a expansión turca no Mediterráneo. O propio Santiago, ataviado como peregrino, aparece no estandarte.
Outro deses tesouros pouco coñecidos é o retablo que o párroco de Chale, na illa inglesa de Wight, entregou como ofrenda da súa peregrinación no Ano Santo de 1456. John Goodyear fixo a viaxe con esta xoia procedente do taller de Nottingham. Fóra de Galicia tampouco se coñece suficientemente que a terceira colección de tapices máis importante de España está na Catedral compostelá. Os máis famosos son os de Rubens e os feitos sobre cartóns de Goya pola Real Fábrica de Madrid. A falta de espazo fai que só se expoñan uns poucos dos moitos que gardan as entrañas da basílica.
Ata o Mestre Mateo faise sombra a si mesmo. O Pórtico eclipsa outra obra mestra como foi o seu Coro Pétreo, que ocupou os catro primeiros tramos da nave central cando a basílica se consagrou en 1211. En 1604 foi substituído por un de madeira. Algunhas pezas reutilizáronse e outras se usaron como material de recheo. Idéntica sorte correu o último gran achado arqueolóxico, unha estatua-columna procedente da desaparecida portada mateana do Pórtico.
O Arquivo teme máis un incendio que outro roubo como o do Códice Calixtino
Os libros máis valiosos da Catedral están acubillados nunha caixa forte acoirazada secreta protexidos por cámaras e alarmas
xurxo melchor
Moito cambiaron as cousas na Catedral de Santiago no que a seguridade se refire. O catalizador desta positiva transformación foi o famoso roubo, en xullo do 2011, do Códice Calixtino, ao que moitos expertos consideran como a maior xoia bibliográfica de Galicia. Xusto un ano despois foi recuperado e o seu ladrón -hoxe aínda en prisión- detido. O incidente conmocionou ata tal punto á Igrexa que se implementó un novo plan de seguridade para blindar todo o templo e en especial o Arquivo, o núcleo da basílica e onde se custodian os documentos e libros antigos de maior valor histórico e patrimonial. Máis de cen cámaras, unha sala de pantallas e alarmas en todas as estancias fan que, hoxe en día, a maior preocupación xa non sexa un intruso, senón un posible lume. Por iso o coordinador de seguridade, Ricardo Sanz, traballa agora na actualización do plan contra incendios.
O Arquivo catedralicio conta con oficina, biblioteca, sala de pergamiños e sala de investigadores na súa planta superior. Abaixo, dúas salas repletas de libros antigos e documentos -máis de 11.000 de época medieval- gardan tesouros bibliográficos que son a esencia viva da historia do templo e das peregrinacións a Compostela. Tres urnas baleiras están reservadas neste espazo aos libros máis emblemáticos que posúe a Catedral: o Calixtino, o Tombo A e Breviario de Miranda. Só se expoñen durante as visitas guiadas para pequenos grupos que poden concertarse con reserva previa. O resto do tempo están gardados nunha cámara acoirazada secreta cuxa localización só coñecen o arquiveiro, Francisco Buide do Real, un selecto grupo de traballadores e algúns cóengos.
Se o Códice Calixtino é o libro crave do universo xacobeo, o Tombo A -ambos os do século XII- recolle a documentación da doazón rexia á Catedral e é, xa que logo, fundamental para coñecer a historia do descubrimento da tumba do Apóstolo Santiago e da creación da basílica compostelá. O Breviario de Miranda (século XV) é un manuscrito de uso litúrxico con vistosas miniaturas.
No Arquivo catedralicio o peso da historia é inmenso. Alá onde se mire hai unha peza da eternidade de Compostela. Por algo unha desas dúas estancias nobres é coñecida como a Sala do Voto, porque alberga o documento do Voto de Santiago, o tributo que Ramiro I fixo para todos os habitantes dos seus reinos pola axuda que o Apóstolo brindou ás tropas cristiás na batalla de Clavijo (834). O imposto non se suprimiu definitivamente ata 1837.
Control de accesos e prohibición de entrar con mochilas e obxectos punzantes
Antes do roubo do Códice Calixtino, un único garda de seguridade vixiaba o interior da Catedral. Hoxe hai dous na entrada (Platerías) e saída (San Martín Pinario) do templo. O control de acceso é exhaustivo e está prohibido entrar con mochilas ou obxectos punzantes. Non só como precaución ante ataques terroristas, «senón para protexer ás persoas, que son o máis importante, e tamén ao patrimonio», explica Ricardo Sanz, que ademais de coordinador de seguridade da basílica é presidente do Comité Internacional do Consello de Protección de Patrimonio Cultural da asociación Asis Internacional. Outro garda está destinado na sala de pantallas, na que ademais deben acreditarse obrigatoriamente todas aquelas persoas que vaian acceder ás estancias interiores do edificio. O resto están destinados nas naves do templo para garantir que os visitantes non causen danos.