En Vedra repousa Eugenio López de Sa, segundo marqués dunha saga que iniciou un criollo cubano que se asentou na Coruña. Entre os membros da familia están os coñecidos actores Alfonso Bassave e Manuel Baqueiro

xurxo melchor
Tribunais e sucesos na delegación de La Voz de Galicia en Santiago.

Como pola de Simón Bolívar, polas veas dos San Eduardo corre sangue vasco e galego. A apaixonante historia desta saga segue viva, non está esquecida, aínda que si algo oculta por unha bruma cuxo veo disípase no pequeno cemiterio de San Miguel de Sarandón, en Vedra. Alí repousa a tumba galega dun marquesado que outorgou Amadeo I de Saboya o 3 de decembro de 1872 a Eduardo Bassave e Rodríguez de Alburquerque e da Torre, un rico capitalista criollo nado en 1835 na Habana (Cuba) e que se asentou despois na Coruña. Gran empresario, destacou polos seus investimentos no ferrocarril -foi adxudicatario da liña Ourense-Monforte- e a minería. O seu rastro tamén persiste hoxe na fábrica de Xuvia (Neda), que comprou en 1873 e vendeu pouco despois de convertela nunha factoría téxtil. A súa historia emula en parte á do marqués de Salamanca e, como el, foi un destacado político do século XIX, deputado no Congreso polo distrito de Nules (Castelló) e senador por Murcia e Tarragona.

A nai do primeiro marqués, Mercedes Rodríguez da Torre, pertencía a unha destacada familia coruñesa, como tamén a súa segunda esposa, María Dolores Polo e Escalante. Foi así como o marquesado se galleguizó. Froito dese matrimonio, o título pasou á morte de Eduardo Bassave e Rodríguez -en 1907- á súa filla maior, Francisca Bassave-Polo e Ferrer, e é aquí onde arrinca a historia da tumba galega dos San Eduardo, a de Eugenio López de Sa e Atocha, esposo da marquesa e, xa que logo, segundo marqués, que repousa en Sarandón xunto á súa nai, Concepción Atocha.

Eran e son os López de Sa familia de eminentes xuristas. O pai de Eugenio, Miguel López de Sa, foi maxistrado do Tribunal Supremo, xuíz na Coruña e presidente da Audiencia de Pontevedra. Tamén foi senador pola Coruña tras a renuncia a ese cargo, en 1911, de Romero Donallo. Con Concepción Atocha tivo cinco fillos: Pilar , Augusto, Miguel, Matías León e Eugenio. Este último tamén estudou dereito e foi avogado do Estado, cargo que lle levou a Madrid, onde residiron despois e ata hoxe en día o resto dos marqueses de San Eduardo.

O home que repousa nese nicho en San Miguel de Sarandón naceu en 1875 en Santiago. Casou con Francisca Bassave-Polo e herdou as minas, pisos e negocios do pai da súa esposa. Fortuna non lle faltou e tivo un patrimonio ao alcance de poucos en España. Del formaban parte a leira do Cabildo, en Vedra, e, en Toledo, o espectacular cigarral do Santo Anxo Custodio. Unha propiedade que vendeu cando a súa esposa, xa enferma, quixo volver a Galicia. Nárrao con gran detalle no seu libro Os pasos que non regresan Fina de Calderón (1927-2010). A escritora, poetisa, compositora e marquesa de Mozobamba do Pozo foi quen lla comprou e chamoulle a atención que Eugenio López de Sa, tras chegar a un acordo verbal con ela, rexeitou unha oferta superior porque xa dera a súa palabra. «Un cabaleiro», destaca nesta publicación na que recolle as súas memorias.

Tamén foi propietario, en Vilagarcía, de Villa Carmen, unha magnífica casa xunto ao Balneario da Concha na que veraneou a familia ata principios dos anos 70. Testemuñas daqueles días felices foron o actual marqués de San Eduardo, Eduardo Mas López de Sa, e a súa prima Paloma López de Sa, esposa de Adolfo Pries, fillo maior do conde de Príes. Ela segue pasando as súas vacacións cos seus irmáns en Galicia, pero agora no Grove, e ten aínda nítidos aqueles plácidos estíos xogando no xardín cos fillos doutras familias compostelás como os Fernández Albor ou os Castromil.

 

Dos fillos de Eugenio López de Sa, Eduardo López de Sa e Bassave-Polo (1903-1994) foi ministro do Tribunal de Contas e herdou o marquesado. Casou con María Soto García e tivo unha única filla, a conocidísima Ignacia López de Sa e Soto (1939-2016), á que os seus amigos chamaban simplemente Iñi e que fundou a xoiería San Eduardo de Madrid, na rúa Ayala. Do seu matrimonio con Miguel Mas Requena naceron catro fillos: Eduardo Mas López de Sa, quinto marqués de San Eduardo; Miguel, Conrado e Fuensanta.

A historia da saga permanece viva en Santiago, onde seguen residindo os López de Sa e Pintos. Unha dos seus descendentes, Carmen, morreu en abril deste ano e ocupa a terceira tumba do panteón de Vedra no que repousa o marqués. En Madrid, a súa filla Ángela faleceu solteira no atentado do Grapo na cafetería California 47. Alfonso si tivo fillos: María José, Ángela, Alfonso, Paloma e Julia López de Sa, casada co dono de Adegas Solterra e nai de dous actores, Manuel Baqueiro e Alfonso Bassave, que adoptou o apelido do primeiro marqués. Ambos están moi en boga polos seus papeis en series como Amar é para sempre ou Hispania.

O herdeiro do título preside unha empresa de peixe conxelado e traballa moito en Galicia

Cinco foron os marqueses de San Eduardo desde que o rei Amadeo I, un mes antes de abdicar do seu breve mandato de dous anos, concedéselle o título a Eduardo Bassave e Rodríguez de Alburquerque e da Torre. O liderado da dinastía recae hoxe en Eduardo Mas López de Sa, fiel gardián da tradición da súa familia e do libro no que se recollen as virtudes que se lles outorgaron. Forma parte da rama madrileña dos López de Sa, aínda que ten moi vivos os seus veraneos en Vilagarcía. «En Villa Carmen veraneei ata os 13-14 anos, logo o meu pai decidiu ir ao sur porque dicía que saïamos azuis do mar», lembra. Con todo, xamais deixou de estar vinculado a Galicia e hoxe en día traballa con moitos empresarios da comunidade porque preside unha empresa, Inselmeer, que se dedica á importación e exportación de peixes e mariscos conxelados. En 1990 casou con Ana Arauz de Robles Dávila, cuxa familia ostenta o condado de Villafuente Bermeja. O seu fillo Eduardo herdará o título de marqués.

«Iñi», a marquesa xoieira á que roubou e maniató o hoxe en prisión presidente de Ausbanc

As vicisitudes da vida minguaron a enorme fortuna dos marqueses, pero non o seu enxeño e a súa innegable capacidade para os negocios. Froito desa necesidade, en 1982 Ignacia López de Sa e Soto se reinventó e fundou unha das xoierías máis exclusivas de España, á que bautizou, como non podía ser doutro xeito, como San Eduardo. Hoxe en día segue na rúa Ayala de Madrid rexentada por un dos seus fillos, Miguel, un coñecido personaxe da alta sociedade madrileña que sin duda herdou o don de xentes e o bo gusto da súa nai. A vida da marquesa xoieira, como lla coñeceu, cruzouse antes, en 1980, coa dun novísimo Luis Pineda, o que fose presidente de Ausbanc encarcerado provisionalmente e investigado por extorsión, estafa, branqueo, organización criminal e delitos contra a facenda pública. Entrou con engano na casa da marquesa e, tras maniatarla, obrigouna a asinar uns talóns bancarios e rouboulle o diñeiro que tiñan en casa. Un episodio que fixo correr ríos de tinta naquela época.