A experta explica que facer o encrucillado a diario é un gran estímulo para a memoria, igual que lembrar a lista da compra ou facer as contas sen axuda da calculadora: «A mellor actividade é onde hai contacto con outras persoas»
05 may 2021 . Actualizado ás 08:06 h.Trata a diario con persoas maiores, en mellor ou peor estado de saúde, e sinala que nunca é pronto para empezar a coidarse. Con todo, para Elena Varela (Pontevedra, 1995), terapeuta ocupacional no centro de día de maiores Recréache, onde acode xente que quere seguir activa haxa ou non diagnóstico, a xubilación é unha data clave para pórse as pilas. Desmente que a deterioración cognitiva estea asociado á idade, e advirte: «Se alguén moi presumido, empeza a saír á rúa con calquera cousa, hai que preocuparse. É un sinal moi de alarma».
-É certo que manterse activo máis aló da xubilación atrasa a deterioración cognitiva?
-Si, aínda que tamén hai outros factores que non podemos controlar. O momento clave é a xubilación, porque pasas a ter moitas horas libres, a estar incluso só, sen actividade, e se non sábelo xestionar ben, é perigoso. Con todo, se che pos unha rutina: «Hoxe teño que facer isto, isto e isto» ou, «aínda que estea xubilada e teña moito tempo, que non me quiten a miña clase de ximnasia, ou o meu paseo, ou o café coas miñas amigas». É fundamental, se non entras na lea de que hora é, hoxe non me apetece, mañá tampouco... Pensa que se nos xubilamos aos 65 anos, e chegamos ata os 100, como Teresa , non che podes pegar 35 anos pensando: «Agora estou xubilado, vou descansar».
-A partir de que idade, aínda que non teñas problemas de memoria, hai que empezar a estimulala?
-Para min por mor da xubilación. Xa non que che apuntes a unhas clases de memoria, pero que digas: «Vou viaxar, ou facer esta actividade que sempre quixen facer e nunca me atrevín». Creo que cando por fin temos tempo, tescho que conceder.
-Non necesariamente actividades de memoria.
-Exacto, non ten por que. Aquí temos o programa de lecer, e vén xente que non ten ningunha deterioración cognitiva nin perda de memoria, pero queren seguir así. E son moi conscientes, talvez pola súa contorna, de que hai que facelo para seguir ben. Hai unha señora que sempre me di: «Cando o médico me vai a dar cita, dígolle que non. Eu a miña clase de memoria non ma perdo». Desde o lecer sempre se pode traballar.
-Dentro do lecer, que actividades ou exercicios teñen máis beneficios?
-Sin duda nas que haxa contacto con outras persoas. Eu vino agora co tema do coronavirus, que nos quitaron a parte social, o contacto con outra xente e as nosas ocupacións da vida diaria: cafés, compra... Unha actividade boa é onde poidas compartir experiencias con outras persoas, máis ou menos os teus iguais, que che sintas cómoda con elas, e onde teñas unha actividade motivadora, significativa para ti. Cando vén alguén sempre lle preguntamos que lle gusta facer e se é unha actividade que nunca fixemos, cóntanola e pómonos a iso.
-Facer o encrucillado a diario é un estímulo?
-Por suposto, e a xente que o fai, que non o perda. Igual que a xente que se nega a coller a calculadora, ou os que teñen tenda e seguen facendo os cálculos coa cabeza... Hai pequenos xestos que supoñen moito. Ás veces o automatizamos todo, agora co móbil ou con todos os recursos que temos, non nos esforzamos. Igual que facer a lista da compra, é mellor intentar lembrala.
-E antes de xubilarse, podemos facer algo?
-Si, o que temos que ter claro é que non podemos dividirnos. Somos un todo, o que traballa moito a parte física no seu traballo, necesita coidar a mente. E ao revés. As persoas que no seu traballo non poden desenvolverse en todas as áreas, que son moitas, teñen que apostar por actividades que lles senten ben e repercutan na súa saúde, sexan as que sexan, de memoria, físicas...
-A partir de que idade ver unha deterioración cognitiva?
-Non se pode asociar unha idade. Vimos tantísimas persoas que non tiñan nada que ver unha coa outra. Hai que romper a idea de que por ser maior vas ter unha enfermidade, porque non é así. Pero aquela persoa que se illa, que queda máis en casa, que non lle motiva nada, que non queda coa xente.... para min xa é un problema, aínda que non haxa deterioración cognitiva. Se xa non quere facer nada, hai que buscar unha solución rápida porque se non vai todo para atrás.
-Pero o normal non é chegar aos 100 anos cunha cabeza privilexiada?
-Non sabería dicirche. No programa de lecer, temos xente de 80-84 anos, que están perfectamente, e con todo, son os primeiros que queren coidarse. Se cadra unha persoa que xa ten unha deterioración é máis reticente a acudir porque xa sabe que hai un problema. Eles para min son moi valentes, porque non teñen nada, podían estar a facer o que quixesen e din: «Non, non, eu veño aquí dúas horas diarias porque quero seguir estando así. Non me compensa parar e que haxa un risco». En principio, non vai asociado á idade, porque pode ser que haxa xente de 60 con gran deterioración, e xente de 90, que está perfectamente.
-Como poderiamos detectar unha deterioración leve, non unha demencia?
-Unha desorientación temporal. É doado caer nela, vímolo agora co confinamento, de non saber que día é, sobre todo se non tes unha rutina. Pequenos esquecementos, descoidos, perder unha rutina, quedar toda a mañá na cama ou botarche xa pola tarde a durmir. Tamén deixar de facer cousas que nos gustaban: xogar ás cartas, ao dominou... Ás veces pensamos en grandes esquecementos, e para min que alguén deixe de motivarse co que lle gustaba é suficiente. Ou que che vas notando máis lento á hora de pensar, o que diciamos das contas, cousas que non queres perder, pero que ao perder a práctica no traballo...
-Pero o que fas con 30, non podes pretender facelo con 60.
-Si, non ten que ir para nada asociado a iso. Ademais a deterioración pode ser algo puntual, cando vemos que é algo repentino pode ser por unha infección de ouriños, por unha medicación... O que hai que ver é se esa deterioración se soluciona, con traballo, con actividades, con volver á túa vida, ou se é algo que ten algo máis de base. Hai que buscar de onde vén, moitas veces resólvese.
-E cando deixa de ser leve?
-Talvez cando alguén se desorienta pola rúa. Alguén que sabe volver á súa casa, que de súpeto che chamen porque está na outra punta, porque non localiza ben a casa... É un signo para prestar atención de forma exhaustiva. Ou alguén que fose moi presumido ou adoitaba ir moi arranxado, que saia á rúa con calquera cousa, tamén é un signo de alarma. Ou de dicir: «Eu, xa non me pinto, as uñas...», a ver, se nunca llas pinto, non. E se cadra non é deterioración cognitiva, pero esa persoa non está ben. E aí é onde hai que actuar. Non é algo banal, se xa non es a que es, hai que buscarche outra vez. Os descoidos non teñen por que ir asociados a iso, poden ser por infeccións de ouriños, por exemplo, que nalgunhas persoas maiores afecta moito a ese nivel...
-Tedes a sensación de que se actúa tarde no campo da saúde mental?
-Moitas veces si, normalízase, «xa se che pasará» ou «isto é a idade»... Non. Se fose a idade, xente como Teresa con 100 anos, tería que ter algo, non é a idade. Non é causa-efecto, e non sabemos a quen lle pode tocar, o que hai que facer é coidarse, estar con xente e ter unha rede de apoio. E se non tela, buscala na contorna.
-Cada vez vedes a persoas en mellor estado?
-Desde a parte de prevención, diríache que cada vez máis hai persoas que están perfectamente e queren previr. Creo que é a información, sábese moito do alzhéimer, doutras enfermidades, e está calando a idea de que non tes que estar enfermo para coidarche. Igual que non tes que ter diabetes para non tomar azucre todos os días. No centro de día desde o confinamento o que vemos é xente que estivo catro meses soa e dixo: «Nunca máis». Serviunos para saber que é esencial e que non o é. E esencial é estar con xente e en activo, sexa o nivel que sexa, na cociña ou facendo unha actividade que che guste.