Juan Manuel Lema: «Química é unha palabra pouco valorada, pero a vida sen ela sería distinta»

O IES Frei Martín Sarmiento de Pontevedra recibiu este xoves unha visita especial. Juan Manuel Lema Rodicio, presidente da Real Academia Galega de Ciencias e catedrático de Enxeñería Química, acudiu ao centro para ofrecer unha charla dentro do programa A ponte entre o ensino medio e a USC. O profesor Javier González, xefe do departamento de Física e Química, foi o encargado de presentar ao relator ante uns cincuenta alumnos de 1.º e 2.º de bacharelato de ciencias. Indicou que foi director de 59 teses doutorais, autor de máis de 400 artigos en revistas e responsable ou participante en 57 proxectos de investigación. No 2015 foi nomeado doutor honoris causa pola Universidade Católica de Valparaíso (Chile), polo que hoxe en día está considerado como unha referencia mundial na área da biotecnoloxía ambiental. Ademais de todo iso e como curiosidade, Juan Manuel Lema foi profesor de Javier González na escola superior.

O catedrático tomou a palabra para desenvolver a súa charla, titulada Química para un mundo mellor. De entrada, dixo que o seu obxectivo era claro, que os estudantes e el pasásenllo ben, «aínda que seguramente non aprenderemos moito». Sin duda, algo si levaron para casa os alumnos, aínda que a algún lle custou seguir a amena explicación. Juan Manuel Lema esforzouse por plasmar que a química e a enxeñería química teñen un peso importante na vida, aínda que talvez o concepto que ten a sociedade dela non sexa demasiado bo. «É máis ben negativo, nos envelenan, os aditivos... Química é unha palabra pouco valorada, pero a vida sen química sería distinta».

Animou aos rapaces, que xa levaban varias horas de clase amais , a pór exemplos de contribucións fundamentais da química para a sociedade. Primeiro con timidez, pero despois con soltura foron caendo e fóronse plasmando nunha lousa da man de Juan Manuel Lema. Penicilina (en xeral, os antibióticos), amoníaco, antiinflamatorios e outros medicamentos, conservantes, polímeros, combustibles, fertilizantes, termómetros... A lista deu pé a máis reflexións. «Quen me di algún polímero?», preguntou. O PVC, respondeu un alumno, que tamén soubo dicir que esas siglas son de policloruro de vinilo. «Estamos rodeados de plásticos e todos levades algún polímero amais . Por iso cando escoito, fóra os plásticos, non é tan fácil», dixo Lema.

Volvendo á penicilina lembrou que foi un médico, Alexander Fleming, quen se fixo famoso por ser o seu descubridor, ao observar de forma casual os seus efectos antibióticos sobre un cultivo bacteriano, obtidos a partir do fungo Penicillium notatum. Pero despois uns enxeñeiros químicos foron capaces de producila a escala, algo, subliñou, que foi moi importante na Segunda Guerra Mundial, «cando todos os soldados levaban un bote de penicilina».

Aos exemplos dados polos estudantes engadiu outros como a metalurgia, a cerámica, as nanopartículas, as potabilizadoras das augas, o xabón ou os colorantes. Antes de falar da crise alimentaria que augurou Malthus e de penetrarse na contribución do guano das illas de Perú —un poderoso fertilizante natural procedente dos excrementos de aves— ou do caliche —depósitos de sales de nitrato do deserto de Atacama (Chile)—, aludiu a unha referencia local: Ence foi a primeira en blanquear pasta de papel sen cloro.

---

---

---