A historia do seu avó empurrou a María Torres, investigadora histórica a buscar a identidade dos galegos que estiveron en campos nazis. Non só lles pon nomes. Reconstrúe as súas vidas e acaba sentíndoas un pouco súas
17 oct 2021 . Actualizado ás 05:00 h.María Torres (Madrid, 1961) tiña uns sete anos cando puxo a orella nunha conversación dos maiores e estuchó unha frase que, ao cabo, cambioulle a vida: «De súpeto, oín que o meu avó estivera no cárcere». A súa curiosidade infantil disparouse e na súa cabeza soaron miles de preguntas. Pero non o tivo doado: «O meu pai foi un neno da guerra e non quería lembrar ningunha cousa de atrás», di. A ela non lle collía na cabeza que o seu avó Arturo, con que o que tanto gozaba no seu pobo, en Torrubia del Campo (Conca), estivese en prisión, porque «ao cárcere só ían os malos» e el «era a persoa máis cariñosa e bonachona do mundo». Por iso nada lle cadraba. María, que se fixo adulta e estudou Historia, nunca deixou de preguntar que pasara co avó. E un día soubo que Arturo fora un dos miles represaliados do franquismo. Pasou polo cárcere e esquivou unha condena á morte. O seu delito? Ter dirixido un partido de esquerda. Lle conmutaron a pena capital pola prisión e confiscáronlle as súas terras. A súa ansia de recompor a historia de Arturo fíxolle mirar de fronte ao pasado. Entón, descubriu algo que, aos seus 50 anos, séguelle marcando a existencia: «Por un veciño do meu avó que foi asasinado o campo de Gusen cheguei a algo que me era alleo: que moitísimos españois morreron en campos nazis. E decidín investigar».
María Torres vivía aínda na súa Madrid natal cando empezou a rebuscar na historia para pór nomes aos españois vítimas do nazismo. Pero pronto cambiou a capital por Galicia. Ri cando di que é «galega por amor e elección». Chegou a Vigo e, novamente, a deuse de bruzos cunha realidade espantosa: «Atopeime, outra vez, cun mundo descoñecido. Deime conta de que había uns 200 galegos ou máis, porque cada vez aparecen nomes novos, que pasaron polos campos nazis ou combateron o fascismo. Son persoas dobremente vítimas. Tiveron que cruzar a fronteira, a Francia ou a África fuxindo do franquismo e ao chegar alí as súas vidas quedaron en suspenso. Moitos foron detidos en Francia e deportados a Alemaña ou Polonia e chegaron aos campos de concentración e exterminio». Decidiu, alá polo ano 2010, centrarse na vida dos 40 pontevedreses vítimas do fascismo. Non só quería saber os seus nomes, senón devolverlles a dignidade porque «estaban e están totalmente esquecidos».
Topouse entón con que moitas familias querían saber. Pero outras non. Con netos e outros descendentes que non tiñan nin idea de que os seus antepasados pasasen por algún dos campos do horror nazi. Es us historias foron calándolle cada vez máis fondo. Ten mil anécdotas que contar. Como cando atopou nos arquivos a carta dun vigués deportado que, tras sobrevivir a un campo nazi, pedíalle unha axuda ao Goberno de Francia porque estaba gravemente enfermo. Localizou o pobo francés no que o home viviu e alí marchouse. Preguntando á veciñanza, acabou dando cun fillo e así puido recompor a súa historia.
O contacto coas familias
Atopouse tamén co caso dunha familia galega, un matrimonio e tres fillos, que se foron ao País Vasco. No bombardeo de Guernica, ao pai cáelle unha bomba e mátao. Os dous nenos maiores acaban en Inglaterra e a nai e o bebé en Francia. Ela, ao verse sen recursos, acaba dando en adopción á criatura a unha familia americana. María Torres, tras indagar moito nos arquivos, localizou a un dos fillos que se fosen a Inglaterra. Escribiulle un correo. E agardou tempo e tempo a resposta. «Tardou moito en reaccionar. Iso é normal, custa reencontrarse co pasado. Cada historia é tremenda. Hai un cousa que está clara e é que todas estas persoas sufriron dunha forma inconmensurable. Os meus mozos, como me gusta chamarlles, porque xa os considero parte de min, foron moi desgraciados, tremendamente desgraciados. Foron dobremente vítimas, do franquismo, que os expulsou do seu país, e dos nazis. E, amais , ninguén se acordou nunca deles. Son os grandes esquecidos».
O obxectivo de María é dar a coñecer o froito das súas investigacións. Tivo un blogue que lle serviu de ponte con moitas familias. E escribiu tamén un libro sobre un deportado coruñés, que pronto verá a luz. A súa próxima meta é reconstruír en papel a vida dos deportados da provincia de Pontevedra. Vai amodo. Di que investiga sen présa pero sen pausa. Nai de tres fillos, ferro ou frite unhas patacas mentres pon o ollo nun arquivo en inglés para seguir a pista aos deportados. «Poida que non soe profesional, pero así é o día a día. Con isto non gaño diñeiro, pero é o que me move», sinala. Non descansa nin en vacacións, cando aproveita para visitar Francia ou outros lugares en busca de novas pistas. Escoitar como lles chama aos deportados mide o que se implicou nas súas historias: «Son os meus mozos, así os sinto, coas súas luces e sombras», espeta a investigadora.
