En Ourense, A Veiga e O Bolo son dous dos concellos co cociente máis elevado de camposantos
31 oct 2019 . Actualizado ás 05:00 h.«No século dezanove prohíbese enterrar aos mortos dentro dos templos e aí é cando empezan a aparecer aos poucos os cemiterios municipais», di Francisco Durán, decano da Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela. Todo comezou por mor dunha cédula emitida pola Corte de Carlos III no ano 1787, pero o proceso non foi sinxelo e houbo que pór de acordo ás autoridades relixiosas e as civís.
Na provincia, sen unha cifra concluínte e a máis diso as instalacións administradas polos Concellos, estímase que actualmente hai 938 cemiterios parroquiais adscritos ás dioceses de Ourense e Astorga -735 na primeira e 203 na segunda-, cifras que adoitan coincidir co número de parroquias pero que non implican que en cada unha delas exista un. De feito, hai áreas que engloban varios.
Un estudo realizado polo científico de datos Dominic Royé, formado na Universidade de Santiago de Compostela, incide nas particularidades do norte de España en comparación con outras rexións do país. «Inspireime nun traballo sobre o número de cemiterios existente nos Estados Unidos tras a Guerra de Secesión», di.
Pero en Europa, cunha historia e unha xeografía diferente, áreas onde predominan o rural e a montaña debuxan outra realidade e outra forma de entender a morte. O seu culto. E tamén a distribución dos lugares para enterrar. «A división da parroquia é algo moi galego. En Andalucía, por exemplo, a poboación está máis concentrada nun pobo. Por iso no sur cae o cociente de cemiterios por cada 1.000 habitantes», explica.
A utilidade da xeolocalización
O mapa trazado por Royé inspirouse en datos solicitados do Instituto Galego de Estatística (IGE) e tamén por xeolocalización. «Na estrutura de distribución dos cemiterios de Ourense, polos seus pobos coas súas igrexas, ven certas similitudes co norte de Portugal , con superficies de territorio moi parecidas», determina.
Segundo o seu estudo, o cociente máis elevado de cemiterios na provincia atópase na Veiga, cunha media de 13 camposantos por cada 1.000 habitantes, un panorama case idéntico ao do concello do Bolo. Pero como case sempre nestes casos, todo ten a súa parte relativa. A Veiga e O Bolo teñen 904 e 917 habitantes, segundo os datos do IGE do ano pasado. En Chandrexa de Queixa, con 466 veciños, habería unha proporción de 12 cemiterios para as nove parroquias que recolle a diocese de Astorga os seus arquivos. E en Montederramo , con 722 almas, estímase que hai un cociente similar, aínda que iso non equivale necesariamente a que haxa doce necrópoles na zona porque o número de cidadáns inflúe no dato final.
Dispersión do territorio
Neste sentido, hai outro matiz importante: as divisións territoriais. Desde a diocese de Astorga, que comprende territorios da provincia de León e Ourense, palpan diferenzas vinculadas á xeografía física en ambas as zonas. Por exemplo, no sueste de Galicia, a influencia dos macizos montañosos na dispersión da xente ten a súa relevancia. «En León é habitual que cada pobo teña o seu cemiterio. Pero en Galicia pode haber varios nos denominados lugares, dentro dunha parroquia. Co que, ás veces, o número alí é maior», din.
Francisco Durán sinala que a paisaxe de Ourense é precisamente o da «atomización parroquial». E indica que, a pesar das singularidades de Galicia no vínculo co máis aló, a pirámide demográfica ourensá e o envellecemento da provincia non teñen por que ir ligados á ampliación de cemiterios nas zonas máis apartadas. «Hai unha dinámica de concentración da poboación cara ao mundo urbano, e o rural está a apagarse», ilustra.
«En Galicia, a mellora estética e ampliación de cemiterios chegou nos sesenta»
A aparición dos cemiterios municipais no panorama autonómico -caso dos tres de Ourense, Bande ou Ribadavia, entre outros- non levou a cabo da noite para a mañá. Francisco Durán, decano da Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela, explica que a decisión de non enterrar aos mortos nos templos executouse por razóns sanitarias, e foi tomada polos concellos. «En Santiago, por exemplo, hai arquivados unha chea de preitos da época pola cantidade de xente que quería facelo en San Roque e á cal lle esixían que fose nos arredores da cidade», compara Durán.
O medo ao regreso da peste e a proliferación das teorías higienistas durante o século dezanove tamén tiveron influencia no paso definitivo para que os concellos dispuxesen de instalacións mortuorias. Curiosamente, estas teorías impulsaron, nos primeiros proxectos e a menor escala, a desecación da lagoa de Antela do século pasado, polo medo a que a auga estancada puidese ser un foco de enfermidades infecciosas.
Francisco Durán explica que é acadando a década dos 60 cando se experimenta un auxe nas ampliacións de cemiterios nas cidades galegas e tamén se executan as melloras estéticas. «Os recintos que existían por aquel entón eran moi pequenos e adoitaban estar pegados ao atrio», concreta. Pero moito antes, para que puidesen iniciar a súa actividade, ocupáronse espazos libres tras as progresivas desamortizacións executadas no país.