Case un centenar de persoas manteñen en Esgos cada entroido a tradición dos felos e as madamas de Rocas
04 mares 2020 . Actualizado ás 17:42 h.A finalidade dos felos que corrían polas montañas de Rocas, no municipio de Esgos, nas primeiras décadas do século XX, non era outra que a de escorrentar aos lobos. Cunha chea de cencerros -denominados esquilós- rodeando as súas cinturas, o son que desprendían ao correr asustáballes. Esta orixe é común á maioría de felos da provincia pero no caso dos de Esgos a necesidade era maior: «A tradición naceu nas nosas montañas, os núcleos onde vivía a xente estaban en medio do monte. Eu recordo ir con tan só uns meses de vida, nos brazos do meu avó, que xa saía nos entroidos», di Manuel Fariñas Blanco . El é o presidente da asociación de felos de Esgos que un grupo de veciños constituíu no 2009 coa finalidade de pór en valor a que se diría que é unha das súas máis arraigadas tradicións. Fariñas, tal e como lle chaman na súa localidade, Melón, é ademais o felo de maior antigüidade da zona. Acaba de cumprir 77 anos e pode presumir de que a súa memoria está intacta. «De rapaces xa nos vestíamos e íamos de pobo en pobo correndo polo monte. Era como máis desfrutabamos», explica.
O traxe consiste nunha saia cunha camisa sometida e medias, todo de cor branca, ás que se cosen unha chea de lazos de cores. Pola parte de atrás levan, tamén cosido, un enorme e colorido pano, e na cintura, unha ristra de esquilós . Os felos de Rocas cóbrense a cara con máscaras alongadas nas que levan pintados animais cos que ven representados e ben agarrado nas súas mans sosteñen o bastón, que eles chaman caiada, co que enganchan a todo aquel que non goza ao seu paso.
Hai dúas cousas que cambiaron significativamente na confección do traxe: a substitución das botas de auga por zapatos con polainas e, a máis importante, que agora dentro do traxe tamén van mulleres. «Como os felos só podían ser homes, as mulleres vestiámonos de señoronas para acompañalos nas carreiras», explica Marina Díaz. Fala das madamas. Ela foi unha das primeiras en vestirse como tal e, do mesmo xeito que a de Fariñas, a súa memoria dá para longo. «Ao principio faciamos como podiamos. Colliamos telas, as saias das avoas, sombreiros de festa, e todas as contas que atopábamos pola casa, e saiamos así. O resultado era máis ou menos como imos agora só que as enaguas había que deixalas intactas para poñer nas ocasións especiais», lembra. O mesmo ocorría no caso dos felos: «Cosíamos con moítisimo coidado porque as camisas que levaban eran as únicas que había, así que unha vez rematado o entroido tocaba descoselo todo».
O desprazamento é un dos aspectos que máis se transformou. Os felos de Esgos seguen correndo, indubidablemente, pero é certo que o fan en pequenos tramos e para chegar ata as distintas aldeas contratan autobuses que lles levan e tráenlles de volta ás súas casas. «Esto é porque agora somos o tripo de xente que cando comezou a tradición de entroido, na asociación estamos 72, pero temos chegado a participar máis de oitenta persoas», afirma Fariñas. «E tamén porque a xente hoxe en día non quere correr tantos quilómetros por diversión. Antigamente era moito máis bonito porque se poñía en valor a nosa terra ao ter que recorrela a pé», engade a súa muller, Esperanza Rodríguez.
Esa cifra de participantes, moito máis elevada que na súa orixe, é un indicativo de que aínda quedan persoas que valoran os costumes como parte fundamental da identidade dun pobo. A iso súmase o labor de visibilidade e motivación que levan a cabo desde a asociación de felos de Esgos. E, ademais, ten un peso especial a participación dos máis pequenos. Xurxo, Raúl, Gabriel, Brais e Uxía son algúns dos nenos que corren cada ano, acompañados polos seus pais, tíos e avós en moitos dos casos. Din que o que máis lles gusta é facer espectáculo con tanto cor e son amais e, sobre todo, xuntarse para roubar dos galiñeiros. Si, esa é a misión dos felos máis novos. «Teñen que meterse nos galiñeiros a coller chourizos, ovos ou o que pillen de comida. As madamas gardamos o botín nunhas cestas que levamos e ao rematar o entroido facemos unha cea para todos», explica Marina . A comida sen dúbida nunca falta. «O domingo, que é cando saímos polos pobos, en cada localidade agárdannos con alegría e con mesas cheas de comida para que repoñamos forzas. Son uns días de leria e estar xuntos que é o que máis nos gusta», engade esta veciña, a quen todos os demais lle dan a razón emocionados. Este ano será o día 23 e o remate final, na madrugada do mércores coa coresma. «Esa noite non se durme, dende as doce ata as sete da mañá hai que vixiar. Uns cantos saen cun boneco que coñecemos como cuaresma para deixalo na aldea que poidan. E é unha vergoña que quede na túa porque significa que non vixiaches ben», conta Fariñas, que segue quedándose esperto despois de todos estes anos.
Os felos de Esgos chaman a atención de máis xente cada entroido. Tanto é así que xa contan con participantes asiduos que veñen desde lugares como Maceda ou Maside, zonas nas que teñen os seus propios felos, e entre as súas filas corren composteláns ou madrileños. «Trasladeime a Melón Alto fai uns anos porque o meu marido é de aquí. A min encántanme as tradicións coma esta, paréceme que é moi importante mantelas e animarse a vivilas dende dentro», explica Alex Abucide, natural de Santiago. El xa é un máis na asociación. Será porque ten entusiasmo, ganas de gozar e tamén de transmitir valores tan arraigados no rural como leste. Teñen todo listo, só falta pórse a correr e encher esas montañas de ruído e cor.
Desde as primeiras décadas do século XX
A tradición dos felos correndo polas montañas de Rocas, no municipio de Esgos, comezou no século XX. Na imaxe veciños de distintas aldeas da zona, preparados para saír a correr a finais dos anos sesenta.