Os efectos do clima sobre o viñedo teñen unha gran incidencia económica e tecnolóxica, polo que moitos produtores son conscientes da problemática do cambio climático e están a estudar os posibles riscos e oportunidades. No clima é frecuente a variabilidade: o clima dun lugar defínese como o patrón das condicións meteorolóxicas observadas durante un período de tempo prolongado (30 anos, segundo a OMM). O termo cambio climático refírese a unha alteración das condicións medias, mentres que a variabilidade climática se refire ás fluctuaciones con respecto á media, que poden determinar o efecto engada nas colleitas ou as anomalías da precipitación pola súa duración, cantidade, intensidade, distribución espacial e tipo ( choiva vs. neve) e da temperatura por cambios na duración das ondas de calor ou as xeadas.
O cambio climático é unha realidade. As actividades humanas están causando un incremento de gases na atmosfera, que alteran o balance de enerxía terrestre e consecuentemente as temperaturas e os réximes hídricos. As alteracións climáticas non son uniformes en todas as rexións, e xa que logo o cambio climático ten distintas implicacións rexionais e locais. Existe un consenso científico de que a temperatura media mundial do aire na superficie da terra aumentou máis de 0,7 graos centígrados durante os últimos 100 anos, e que os cinco anos máis cálidos rexistráronse en todo o mundo durante os últimos dez anos (o ano 2017 é o máis cálido da historia e o 2016 é o segundo).
O clima dunha zona determina as características do viño obtido, especialmente o seu tipicidad, polo efecto no desenvolvemento dos procesos de maduración e na adaptación do ciclo das variedades, polo que un cambio climático pode orixinar a perda da produción específica de certas rexións. En xeral observouse un adianto dos estados fenológicos (brotación, envero e maduración) e alteración da calidade do viño (aumento do alcol, baixada da acidez, perda da cor e modificacións do perfil aromático). Do mesmo xeito as novas condicións climáticas poden favorecer o desenvolvemento da vide en zonas onde actualmente non é posible o seu cultivo, o que orixina unha reconsideración das áreas vitícolas no futuro.
Para afrontar os efectos do cambio climático considéranse dous aspectos: mitigación e adaptación. A mitigación refírese ao control das emisións de gases e hai un esforzo global para promover políticas con sensibilidade ambiental para evitar que a temperatura terrestre aumente 2 graos e non resulta doado manter estes acordos por intereses particulares dos países. Pero o viticultor debe ser consciente do interese en realizar un cultivo sostible, protexendo e optimizando o uso dos recursos naturais.
Coa adaptación trátase de axustarse ao novo clima anticipándose aos riscos para evitar os danos ou buscar medidas para reducir os impactos, adecuando as variedades e as prácticas vitícolas (sistemas de condución e poda, traballos do chan e manexo da auga). Particular importancia teñen as características xeográficas dos viñedos (altitude, pendente, exposición e orientación), que no caso das zonas vitícolas ourensás é moi importante porque se presentan unhas situacións moi diferentes dentro delas que poden ser determinantes nos resultados. En ensaios realizados pola Estación de Viticultura de Galicia nestas contornas ourensás e coas variedades típicas puxéronse de manifesto as tendencias evolutivas do clima e as respostas particulares.
É un reto da sociedade e dos viticultores avanzar no coñecemento para buscar unha resposta positiva aos efectos do cambio climático, que está aquí.
Vicente Sotes é catedrátido de Viticultura da Universidade Politécnica de Madrid