Adopción aberta, nova forma de crear familias?
OPINIÓN
No último terzo do século XX consolidouse en España unha concepción pechada da adopción para a cal o mellor era a ruptura total entre a familia de orixe e o adoptado. Ata 1987 existiron as adopcións simples, procedentes do dereito romano, nas cales persistían entre o adoptado e a súa familia de orixe vínculos xurídicos, fundamentalmente sucesorios.
Agora, no século XXI, en España e en Europa esténdese a figura anglosaxoa de adopción aberta, que se introduciu no Código civil no 2015, aínda que con anterioridade apareceron leis autonómicas, como a lei galega 3/2011, de 30 de xuño, que prevé, con relación á adopción, que os adoptados «terán dereito a conservar os vínculos afectivos cos seus irmáns e irmás».
Coa adopción aberta posibilítase un marco estable e familiar para os adoptados, conservando relacións que sexan beneficiosas e normalizando a súa dobre vinculación familiar. En éraa das redes sociais, o acceso á información da familia de orixe é cada vez máis estendido e xeneralizado. Concibir a adopción como un novo nacemento é hoxe unha quimera, ademais da negación de dous dereitos fundamentais: o da identidade e acceso ás orixes do adoptado, e o do respecto da vida familiar do adoptado, e as familias de orixe e adoptante.
Este tipo de adopción non é unha custodia compartida entre a familia biolóxica e a de acollida, nin dun réxime de visitas semanais ou quincenais, como ocorre nos acollementos. Trátase dunha adopción plena na que, a pesar de que rompen os vínculos xurídicos coa familia de orixe, o neno pode manter «algunha forma de relación» con ela. Decidirao sempre un xuíz cando as visitas ou contactos (en especial cos seus irmáns), e a súa periodicidade, duración e condicións, respondan o interese superior do neno, sexan propostos pola entidade pública ou o ministerio fiscal, e a familia adoptiva e o adoptado consintan. A apertura —que pode traducirse en situacións diversas, como un intercambio de felicitacións e agasallos por Nadal, ata visitas trimestrais— e o plan de contactos debe ser supervisado profesionalmente, e poderá modificarse, suspenderse ou finalizar en calquera momento se se advirte que non é positiva para o adoptado.
Esta apertura posibilítase tamén nas adopcións intrafamiliares, como no caso resolto polo auto da Audiencia de Biscaia do 2019 que aproba a adopción por unha muller dos fillos do seu marido viúvo, establecéndose o mantemento de contacto entre os nenos e os seus tíos maternos de orixe.
En definitiva, como se sinala na exposición de motivos da lei, «a oportunidade de introducir esta figura no noso ordenamento xurídico obedece á procura de alternativas consensuadas, familiares e permanentes, que permitan dotar de estabilidade familiar a algúns menores, especialmente os máis maiores, cuxa adopción presenta máis dificultades. A través da adopción aberta flexibilízase a institución da adopción, posibilitando que a familia de orixe acepte mellor a perda, e que o menor poida beneficiarse dunha vida estable na súa familia adoptante, mantendo vínculos coa familia da que provén, en especial cos seus irmáns, e coa que, en moitos casos, mantivo relación durante o acollemento, relación que, aínda que non estivese formalizada, continúa pola vía de feito».
Así o sinalou recentemente o Tribunal Europeo de Dereitos humanos no Caso Omorefe contra España, de 23 de xuño do 2020, no que condenou ao noso país por non ofrecer a adopción aberta a unha nova nai nixeriana que solicitou que o seu fillo fose tutelado, pero que loitou por seguir véndolle durante o acollemento e tras a súa adopción. O tribunal pon en valor esta nova figura introducida no dereito español e «invita as autoridades internas a revisar, nun breve tempo, a situación da demandante e do seu fillo menor e a que consideren a posibilidade de establecer algún contacto entre eles tendo en conta a situación actual do neno e o seu interese superior».