Esta semana o Goberno anunciou a súa intención de establecer un sistema para cobrar peaxes por usar as autovías que, ata a data, son de uso gratuíto. Non se comunicou aínda o sistema, pero a maioría dos países europeos utilizaron as peaxes para financiar o mantemento e a mellora das autoestradas.
Entre os sistemas utilizados figuran: a) a viñeta, pola cal todos os usuarios pagan unha cantidade fixa anual polo uso das autovías, como ocorre en Suíza , Austria, Chequia; b) o clásico de postos de peaxe nos accesos e saídas das autoestradas, como Francia ou Italia; e c) sistemas telemáticos que cobran en función do uso mediante a lectura de matrículas con cámaras e posterior facturación por domiciliación bancaria de impórtelos debidos, como en Portugal .
Tampouco se coñece se o cobro das peaxes será universal (para todos os usuarios) ou só afectará a vehículos pesados (camións, autobuses...) que fan un uso máis intensivo das autovías, como ocorre en Alemaña .
A espoleta que detonou unha decisión así, moi impopular, é a alarmante situación das finanzas públicas, que no 2020 rexistraron un déficit público do 10,5 % e unha débeda pública do 118 % do PIB. España está entre os países con máis débeda respecto ao PIB.
Nesta situación subxace tamén a urxencia por convencer as autoridades comunitarias de que se van adoptar medidas de axuste orzamentario, unha vez supérese a actual pandemia. Así, este anuncio pode estar destinado a axilizar a liberación, o máis temperá posible, dunha parte, dos fondos europeos Next Generation EU, que debería recibir España nos próximos anos, ata 72.000 millóns en transferencias e 70.000 millóns en créditos a tipos de interese baixos.
Ademais da xustificación meramente recadatoria, nunha situación orzamentaria tan tensa urxe habilitar un sistema de financiamento que permita reparar a deterioración polo uso das infraestruturas viarias, polas que transita ata o 95 % das mercancías que circulan en España en termos de toneladas-quilómetro.
Existen outras vantaxes asociadas ao principio de pagamento por uso das infraestruturas, entre elas facer fronte aos custos directos e indirectos que se producen polo transporte por estrada e que é soportado polo conxunto da poboación. Desta forma, os custos: a) por deterioración desas vías de alta capacidade, b) por conxestión das vías, c) relacionados cos accidentes de tráfico, e d) polución atmosférica (así como un maior ruído) serán pagos polos usuarios destas vías, en lugar de descargarse sobre o conxunto dos españois.
Cousa distinta é que os usuarios destas vías, por exemplo, empresas de repartición ou compañas de autobuses, sexan capaces de trasladar estes maiores custos, correspondentes ás novas peaxes aos usuarios, a través duns prezos máis elevados polos servizos de transporte de mercancías ou de persoas. Nun mercado como o de transporte de mercancías por estrada, onde existe unha competencia case perfecta, os prezos tenden a estar axustados aos custos e, xa que logo, é de agardar que sexan os usuarios dos servizos de transporte -en último termo, os consumidores-, os que rematen soportando a maior parte das peaxes.
As peaxes tamén teñen custos en termos de competitividade internacional. Dado que a maior parte dos produtos que producimos incorporan os gastos do transporte dos seus compoñentes e materias primas, a introdución de peaxes aumentará os custos das empresas e empeorará a competitividade dos produtos e servizos españois.
Entre os aspectos positivos cabe lembrar que o transporte por estrada é preponderante en España (o ferrocarril só tivo unha cota de mercado do 5 % no 2019, fronte ao 18 % na UE) e, por iso, a imposición de peaxes podería fomentar o uso do tren de mercancías e de pasaxeiros, liberando as nosas estradas de parte dos efectos negativos que xera e permitindo un uso máis racional dos medios de transporte existentes. Iso debería contribuír a reducir as emisións de CO2 , grazas a que, teoricamente, o ferrocarril é máis eficiente que a estrada e, grazas á electrificación ferroviaria, será posible utilizar, en maior medida, enerxía proveniente de fontes con baixas emisións.