Describe que algo queda

OPINIÓN

24 ene 2019 . Actualizado ás 07:40 h.

En 1968, cando iniciaba o meu segundo curso de Filosofía, chegou a España un libro -A construción social da realidade, de Peter L. Berger e Thomas Luckmann- que, publicado nos Estados Unidos en 1966, acababa de traducir a editorial Amorrortu. Devandito libro entrou nas aulas -en palabras do meu profesor de Gnoseología- «con categoría de Biblia». E non debía andar moi equivocado cando xa tiven nas miñas mans a súa vigesimosegunda reimpresión. O libro, lonxe de ser unha absoluta novidade, bebía en autores tan académicos como Durkheim e Weber. Pero tiña tres vantaxes notables: a de aparecer nun momento, Maio-68, de grandes cambios sociais; a de coincidir cun avance extraordinario na aplicabilidade dos coñecementos sociolóxicos e politológicos ao desenvolvemento das sociedades avanzadas; e a de ofrecer unha síntese moi acertada das cuestións que eran esenciais para a formación dos primeiros sociólogos e politólogos que iamos entrar -fóra das canles académicas- nos mercados laborais.

A tese do libro, que hoxe forma parte da nosa cultura política, pódese resumir -con evidente ousadía- en dúas corolarios: que a realidade social sobre a que operamos é unha construción dialéctica entre a experiencia que vivimos e os conceptos, definicións, mitos, valores e tradicións que, debidamente institucionalizados, xeran, en cada contexto, unha realidade social específica; e que esa é a razón pola que o diálogo entre as distintas sociedades e culturas políticas constitúe un babel inintelixible entre perspectivas que, tendo aparencia obxectiva, son, de feito, subxectivas.

Diso acórdome estes días ao comprobar que, máis aló das fake news, da difamación sistemática e da ruda intolerancia xerada polos intereses primarios e a ignorancia, vivimos un tempo no que a discrepancia política se basea -máis que en posicións e actitudes que esixen algo de relación co adversario, como o debate, a crítica e a oposición razoada ou dogmática- nunha descrición interesada e manipulada das realidades ás que queremos enfrontarnos, que, lonxe de esixirnos o esforzo de argumentar e concretar, permítennos crear as cabezas de turco que logo cernamos con tanta e tan engolada facilidade.

Como dirían Luckmann e Berger, a crecente institucionalización deses contos -reflexo da axenda política e do seu masivo e acrítico traslado á axenda mediática- mantennos presos a unha realidade inventada, que impide afrontar a crise de valores e consensos que minan e fragmentan o espazo público. A dialéctica -que é unha contraposición creativa de ideas- queda substituída por unha estéril «analéctica» -refinado sinónimo do castizo diálogo de ollomoles-, posta ao servizo da loita polo poder. Por iso resúltanos tan confusa e gasosa a política actual. Porque non estamos a gobernar a España real, cos seus españois, senón unha España inventada, fiada á serendipia, e poboada por indignados pantasmas.