Empezaba o ano 1977 e Galicia parecía aínda un cadro de Lloréns ou de Bello Piñeiro
21 ene 2019 . Actualizado ás 20:50 h.Antes de aterrar, os avións á Coruña adoitan chulearse co mar; pero este o fixo sobre a lagoa de Cerceda. Con asento de portelo, contemplei o contorno maxestoso dese corpo de auga artificial, como a pegada dun xigante enche de auga de choiva. Un dos charcos por antonomasia desa terra de charcos que é Galicia. De feito, si é a pegada dun xigante, o da industria, que furou ese val para extraer lignito. E agora chega, precisamente estes días, a noticia de que a central térmica de Meirama, en Cerceda, será desmantelada definitivamente o ano que vén.
Péchase así o ciclo do que empezou co gran drama da expropiación forzosa e violenta da parroquia das Encrobas, para facer sitio a aquela mina que logo pasou a ocupar a lagoa. Volvín a ver as históricas fotos que publicou entón Xosé Castro, Pepucho, aquí en La Voz: a muller embistiendo á Benemérita cun paraugas, a fráxil anciá rodeada de ciclópeos gardas civís con tricornio e capote -era aínda a Garda Civil do romance de Lorca-. Empezaba o ano 1977 e Galicia parecía aínda un cadro de Lloréns ou de Bello Piñeiro.
«Primeiro Portomarín, / logo Castrelo do Miño. / ¡Dispois tocoulle ás Encrobas / sufrir parello destiño!», cantaba entón Fuxan vos Ventos, ao son dun lúgubre pandeiro. Sempre se di que As Encrobas foi a primeira gran batalla da esquerda nacionalista. É certo que lle proporcionou o seu gran fresco épico. Pero, lembrada agora, retrospectivamente, penso que aquela foi máis ben a última batalla da Galicia tradicional, da eterna Galicia da parroquia. Os veciños das Encrobas loitaban contra a expropiación, contra as indemnizacións iniciais, que eran cicateras; pero, sobre todo, o seu gran temor era verse espallados, separados os uns dos outros, rota a súa comunidade e o seu vínculo coa paisaxe. Esa seguía sendo unha esixencia central cando xa todo se vía perdido: que lles deixasen seguir xuntos noutro sitio, e que esoutro sitio fose parecido, que tivese o mesmo clima, os mesmos árbores, a mesma herba. Querían mesmo levar aos seus mortos. Querían preservar custe o que custe a parroquia, entón a verdadeira patria do galego, unha identidade que se estendía ata o Máis aló, onde, como testemuña a crenza na Santa Compaña, as parroquias permanecen intactas para sempre.
Ao final, a Galicia eterna perdeu a súa batalla e o progreso impuxo a súa nova paisaxe. Era, seguramente, inevitable. O lignito extraeuse durante trinta anos. Logo acabouse, hai máis dunha década, e a central empezou a importalo. A mina esgotada foi enchéndose con auga e envolvéndose en árbores. Hoxe é unha paisaxe que fixo as paces coa súa contorna e vólvense a escoitar os sons da natureza. Se as lendas galegas sobre lagoas son certas, tamén se deberían oír pola noite as voces das aldeas que desapareceron no seu día para facer sitio á mina: A Lousa, Burís, Gontón... Igualmente, se son certas as tradicións sobre o Alén, a parroquia das Encrobas, dispersada neste mundo, segue reunida no outro.
Pensaba nestas cousas sobrevoando a lagoa de Cerceda, esta semana. A súa forma, desde o alto, lembroume ao lago Tiberíades, en Galilea, onde faenaba o apóstolo Santiago, aquel galego de adopción. Os cabalistas xudeus de Safed dicían que aquel lago era «o Ollo de Deus». O de Cerceda, desde o aire, pareceume o Ollo de Galicia, que todo o ve e todo o lembra: un ollo húmido, lacrimoso como o dunha campesiña anciá á que lle treme lixeiramente a pálpebra.
