Un dos efectos máis visibles da pandemia é o forte impacto que tivo sobre o comercio global. Aínda que os temores iniciais de que o retroceso podería chegar ata o 30 % do total non se cumpriron nin de lonxe, é indiscutible que este foi un pésimo ano para os fluxos comerciais. Por dar un dato, exportacións e importacións caeron entre un 9 e un 10 % na eurozona en 2020. Cuestión interesante é se se trata dun movemento conxuntural, debido ás condicións excepcionais que a economía viviu, ou se se trata dun cambio estrutural, algo que veu para quedar.
Todo suxire que isto último é o certo, debido principalmente a dous fenómenos: a ruptura das cadeas globais de valor e a percepción moi xeneralizada en diversos países -causada polos traumáticos episodios de escaseza de respiradores ou vacinas- de que hai sectores estratéxicos cuxa apertura aos mercados internacionais debe ser restrinxida. Curiosamente, os movementos proteccionistas afectaron tradicionalmente ás importacións; agora en cambio, en boa medida, proclámanse como necesarios sobre algunhas exportacións. En todo caso, son tendencias que non resultarán doados de reverter. É significativo que, nos Estados Unidos, onde coa Bidenomics moitas cousas cambiaron na marcha da economía, no caso do comercio non parece que haxa moitas diferenzas entre o actual Buy American e o American First de Trump.
Convén lembrar que xa nos últimos dez anos o comercio global estivo sometido a fortes presións, que o afastaron das tendencias da fase previa. Así, entre 2008 e 2018, as medidas proteccionistas dispostas no conxunto mundial máis que dobráronse, mentres que nese mesmo período os investimentos directos reducíronse á metade. E mesmo máis significativo: produciuse por entón un claro repregamento do multilateralismo (cun maior peso relativo dos bloques rexionais) e mesmo se deu un certo número de casos de simple peche de mercados (como o moi notable da prohibición dalgunhas empresas tecnolóxicas de operar en certos países).
Non hai dúbida, con todo, de que todo iso se viu intensificado coa crise sanitaria: a partir de aí as tendencias do comercio hanse feito decididamente máis escuras. Case todos os exercicios de prospección apuntan nesa dirección. Por exemplo, nun recente informe da axencia norteamericana de intelixencia afírmase que, cunha perspectiva de longo prazo, vén «unha contorna máis complexa e fragmentado para o comercio e máis hostil para o multilateralismo», de forma que o crecemento económico inducido polo comercio reducirase significativamente (National Intelligence Council, Global Trends 2040, marzo 2021).
Malos tempos parecen vir, pois, para o comercio global, fai non moito tan boiante. Hai, con todo, algunhas razóns para o escepticismo sobre esa visión tan negativa. Mencionarei dous. A primeira é que as rupturas da orde internacional chegan cando a cooperación a esa escala é máis necesaria que nunca: é doado demostrar que as vacinas, a saúde pública ou o medio ambiente son bens públicos globais e que como tales deben ser regulados. E a segunda, que nestas materias se cumpre aquilo de que «o que foi a Castela perdeu a súa cadeira»: así o proba o caso do acordo comercial do Pacífico (no que a retirada norteamericana por parte de Trump regalou a China unha posición estratéxica de privilexio). Cuestións como estas poden facer que, á hora da verdade, non poucos gobernos inhiban os seus instintos de limitar a súa exposición á apertura internacional. Tendencias claras, xa que logo, pero en absoluto irreversibles.