Escoitamos á OCDE advertir de que sería contraproducente elevar a fiscalidade mentres a recuperación económica non estea plenamente en marcha; iso non exclúe a preparación dunha reforma para ter un sistema con maior eficiencia e equidad, pero sen furgar agora nos petos das familias e nos magros resultados das empresas, se é que os tivesen
02 may 2021 . Actualizado ás 05:00 h.O mundo transita aínda pola senda que marcou a pandemia, ruta chea de contratempos, ante a cal os gobernos tiveron que mobilizar medios que, nunha situación convencional, destináronse a outros fins, situándose así na excepcionalidade, co lexítimo e irrenunciable fin de protexer aos seus cidadáns e mitigar o desmoronamiento económico e social.
Puidese pensarse, e non é esta unha opinión pouco estendida, que nos arcanos gobernamentais sempre é factible atopar enigmáticas pancas, que permiten acceder a un «diñeiro máxico» insospeitado. Con todo, con só pensar un pouco en termos realistas sabemos que se chama débeda pública. Quedaron atrás os tempos nos que o endebedamento do Estado se emparentaba cos riscos que para as familias tiña o vivir a crédito, a pesar de que as costas das xeracións futuras han de ser anchas, se o sector público, desenfocando as cousas, dedícase a doparse cunha débeda sen sentido. Non é leste o caso, polo menos de momento, mesmo para países como o noso, no que os máis de 1,34 billóns de euros de endebedamento (120% do PIB), colócanos só por detrás de Grecia , Italia e Portugal. O certo é que houbo que atender uns servizos públicos non preparados para urxencias extremas, facendo fronte, simultaneamente, á caída histórica dos ingresos, derivada do peche da actividade e das lóxicas restricións á mobilidade.
De todos os xeitos, e leste foi un feito moi positivo, a débeda preocúpanos menos porque a contorna xoga a favor: os tipos de interese veñen sendo moi baixos, e mesmo negativos, como consecuencia dun exceso de aforro a nivel internacional e unha demanda de fondos para investimento insuficiente. E, ademais, ese brazo financeiro que é o Banco Central Europeo, constitúe unha axuda -non sempre ben entendida-, que está ao quite e coordina de modo eficiente a política monetaria. Adicionalmente, pero non en último lugar, os condicionantes da UE romperon as súas costuras, de tal xeito que se puxo en cuestión a sanidade financeira ligada ao cociente débeda/riqueza nacional, que viña sendo un sinal de sustentabilidade. Outro consenso estase construíndo para ligar o nivel do endebedamento á calidade do gasto público que financia, pero de momento a débeda xoga o papel de bombeiro inevitable para impedir males maiores, con moita liberdade.
Devandito todo o anterior, é preciso darlle unha volta á cuestión da gobernanza, que veu sendo refén do curto prazo, de falta de coherencia e de certa opacidade, cousas todas elas que hoxe son extremadamente reprochables pola cidadanía. E nesa dirección, habería que garantir unha especie de perímetro de gasto público dedicado á nova dirección estratéxica, que vén marcada polos grandes eixos do plan de relanzamento e resiliencia da UE: unha economía máis verde, máis dixital, máis innovadora e máis capacitadora do capital humano. Sen esquecer, está claro, o noso Estado composto por comunidades autónomas e municipios, que exclúe calquera lóxica jacobina na utilización dos fondos europeos.
Chegados a este punto, debemos pensar na outra cara da moeda: os ingresos públicos, a carga fiscal sobre economías domésticas e empresas. É tempo de subidas? Se lle preguntásemos á señora ministra de Facenda, diríanos, probablemente, que si e estaría no seu papel. Con todo, escoitamos hai uns días á OCDE soster que sería contraproducente subir impostos mentres a recuperación non estea completamente en marcha, posición coa que coincidimos. Iso non ha de excluír a preparación de reformas encamiñadas a buscar maior eficiencia e equidad no sistema fiscal en vigor, o cal é cousa ben distinta que pórse agora a furgar nos petos das familias e nos magros resultados das empresas, se é que os tivesen positivos. E iso é o que dixo a ministra de Economía, señora Calviño, con nitidez: «Non é o momento de subir impostos e menos a curto prazo».
Está moi ben convocar a expertos -moi lonxe, hai que dicilo, das prestixiosas comisións británicas, por exemplo, xa que en España se lles hai pouco caso-, para que lles dean voltas á imposición dixital, á tributación verde, ao impostos sobre o beneficio das sociedades, etc., pero estaría moi mal cargar a man agora, que é tempo de convalecencia. Díxoo moi ben o goberno portugués: hai que dar prioridade á reactivación da economía, non se vai a subir a carga fiscal. Joâo Leâo, ministro luso de Finanzas foi claro: «Non temos a intención de aumentar os impostos. A máxima prioridade é a recuperación da economía, a recuperación do emprego e a protección dos ingresos de xeito responsable».
Reformas
Máis aló dalgúns retoques secundarios, os principais países da UE non se afanan en subir os tributos nestes momentos, aínda que si que preparan reformas, algunha moi importante e sensible no imposto de sociedades, tras a proposta do goberno Biden, encamiñada a unha armonización internacional. Cada cousa ao seu tempo, acaba de dicir o primeiro ministro do Canadá ao presentar os orzamentos, referíndose á súa decisión de non tocar os tributos, en liña con manifestacións similares a través do mundo.
É moi necesario que a cidadanía comprenda que estamos nunha etapa crítica desde o punto de vista económico, o que debese excluír calquera dogmatismo. E nese sentido, os gobernos non se deberían guiar prioritariamente por quen ostentan coñecementos superespecializados, porque o mundo e a vida é máis que iso e a política, tamén. Sempre convén máis un toque de escepticismo que renderse a certidumbres preconcibidas. A pericia é indispensable, pero a tecnocracia non, e o sentido da oportunidade resulta unha guía, ás veces intuitiva, de indubidable eficacia. Podemos estar de acordo nunha reforma fiscal determinada, pero podemos disentir en canto ao momento. Cando teñamos endereitado a economía e o ciclo despegue cara á expansión, entón unha reforma terá a súa oportunidade, que para o goberno será unha obrigación. O noso sistema fiscal está achacoso, remendado, na súa eficiencia pretendida e na súa inxustiza, pero non vaiamos perder a ocasión de sumar vontades, que poden danarse se se abordan transformacións relevantes a destempo. Alguén chegou a dicir que non hai nada tan divertido como a imprudencia, pero tratándose das cousas do comer, toda cordura é pouca.
Probablemente, a reforma máis interesante que temos en portas é a do imposto sobre a renda das sociedades, que o presidente norteamericano vén de propor, que se leva a cabo, suporá un xiro histórico na escena internacional. Estableceríase un tipo mínimo do 21%, cunha complexidade menor que o que avanzou a OCDE, tratándose dunha iniciativa que toma nota do progreso da economía dixital e da carreira cara abaixo da recadación, en función da competencia entre países, e do bo estado de saúde dos paraísos fiscais.
E no demais, as liñas mestras da reforma están bastante claras en Europa, esquecéndonos de mantras e de prexuízos. É necesario recadar, porque sen ingresos suficientes non poden atenderse os servizos públicos, facéndoo compatible con non provocar desalentos nin nas persoas físicas nin nas xurídicas, porque estaremos de acordo que nunha economía de mercado, os motores están aí, complementados, está claro, por un sector público intelixente e pouco doctrinario.
LUIS CARAMÉS VIÉITEZ é membro da Real Academia Galega de Ciencias. Grupo Colmeiro.