A enorme expansión do gasto público ocasionada pola pandemia estase vendo tamén en Europa: un exceso de gasto que se manifesta nos orzamentos de cada país, e que significa un antes e un despois nas regras de xogo da eurozona. O mancomunar o acceso aos mercados para endebedarse de forma conxunta, para financiar nos estados membros as debidas reformas estruturais, é algo que ata fai ben pouco estaba vetado á Comisión Europea
21 feb 2021 . Actualizado ás 05:00 h.A pandemia que estamos a sufrir agora garda algunhas semellanzas coa gripe de 1918. A evolución mensual do número de mortos naquela peste aseméllase bastante á evolución mensual do número de persoas infectadas agora: un primeiro avance na primavera de 1918, un impacto brutal desde finais de 1918 á primavera de 1919 e unha rabexada final no outono dese mesmo ano. A partir de aí a pandemia desaparece, aínda que seguen existindo algúns casos illados. Se esta similitude entre as dúas pandemias mantense ata o final, teriamos unha desaparición natural da calamidade a finais deste ano --baseada na inmunidade de grupo-- como xa nos ocorreu en 1919. A maiores, estes cen anos non transcorreron en balde. A vacinación de segmentos determinantes da poboación mundial vainos impedir saber que parte da erradicación da enfermidade débese á vacina e que outra parte se debe á inmunidade de grupo. Os epidemiólogos teñen aquí un traballo estimulante.
Esta percepción das cousas é o que nos leva a pensar que este ano e o que vén van ser uns anos de recuperación económica moi vigorosa. Agora ben, esta recuperación vaise a asentar sobre un escenario de catástrofe global. En 2020 o comercio internacional diminuíu case un 10 % e o PIB mundial en case un 5 % (ambos sobre o ano anterior) nunha contracción da actividade económica que estivo sincronizada en practicamente todo o planeta. A diferenza da crise financeira de 2008, en 2020 a crise económica foi moito máis severa e todos os países se viron afectados, uns máis e outros menos, pero non se librou ningún. Da crise actual imos saír pondo en práctica o que aprendemos durante a crise de 2008 e seguintes. As autoridades da política económica desenvolveron instrumentos de sostén da actividade e estímulo da produción que se están despregando a un nivel que, hai uns anos, era absolutamente impensable. Estes estímulos van, principalmente, en dúas direccións: a monetaria e a fiscal.
Os estímulos monetarios
No que se refire ao ámbito monetario, os bancos centrais comprometéronse a manter os tipos de interese tal e como están agora, polo menos ata marzo de 2023. Podemos contar con tipos cero, ou mesmo negativos, durante dous anos máis ata que a recuperación se consolide. E non só iso. Os bancos centrais están a adquirir débeda pública nos mercados secundarios ata acadar uns niveis insospeitados ata hai pouco. O BCE dispón no seu balance de 3,25 billóns de euros en débeda pública emitida polos países da eurozona, dos cales 385.000 millóns son débeda do Reino de España.
Se temos en conta todos os bancos centrais xuntos, o balance consolidado destas institucións era de 1 billón de dólares en 2007 (antes da crise financeira), acada os 20 billóns en 2012, baixa aos 15 billóns en febreiro de 2020 e actualmente colócase en 24 billóns de dólares.
Este balance está constituído, basicamente, por débeda pública e débeda privada, emitida polos estados e /ou por empresas relevantes no tecido produtivo da súa área de influencia. No caso do BCE, esta institución acumula débeda por un importe que representa case o 80 % do PIB da eurozona nun incremento de xeito evidente espectacular desde 2007. Aínda que non tan explosivo, é o caso do banco central de EE.UU. A Reserva Federal acumula débeda pública e privada por un importe próximo á metade do PIB norteamericano. Esta actividade dos bancos centrais é a que explica, por exemplo, no caso de España, como cunha débeda pública do 120 % e un déficit para 2020 de máis de 11 % (ambos sobre o seu PIB), está a emitir débeda nova a tipos negativos para prazos inferiores aos cinco anos e, puntualmente, inferiores a dez.
Esta situación no mercado da renda fixa, a perspectiva dunha vacinación en masa e os signos cada vez máis evidentes dunha recuperación rápida é o que nos explica como as bolsas acadaron máximos históricos xa desde finais do ano pasado. Refírome ás bolsas do centro de Europa e, por suposto, a Wall Street. A capitalización nas bolsas mundiais ascende a 110 billóns de dólares, isto é, un 126 % do PIB global. É máis, os balances dos respectivos bancos centrais reveláronse, ademais, como o determinante fundamental na dinámica dos tipos de cambio, por exemplo, entre o euro e o dólar.
Algo que nos resulta estraño é a ausencia de inflación. Vexamos. En principio, unha expansión tan brutal da masa monetaria e dos consecuentes niveis de liquidez terían que trasladarse a un incremento dos prezos, sobre todo tendo en conta as rixideces na oferta provocadas polos confinamentos e demais restricións á produción. Aínda que de momento non está, si lla espera. Os prezos están a comezar a subir nas fases iniciais dos procesos produtivos. Ocorre cos metais industriais (níquel, cobre, etc.), cos combustibles (petróleo, gas, etc.), coas materias primas agrícolas (millo, soia, etc.) e trasladaranse aos prezos finais para o ano que vén. De todos os xeitos, agárdase unha inflación moi suave, talvez lixeiramente superior ao dous por cento anual, pero sempre nun nivel aceptable polos bancos centrais.
Os estímulos fiscais
Practicamente todos os gobernos do mundo están a gastar moi por amais do que ingresan. Un bo exemplo atopámolo nos Estados Unidos. A macroeconomía americana está a un nivel moi semellante ao que tiña a finais da II Guerra Mundial. Pecha 2020 cun déficit superior a 3,13 billóns de dólares, que serán 2,3 billóns en 2021. O que elevaría a débeda pública dese país ata o 107 % do seu PIB a finais deste exercicio. E isto sen contar co novo paquete de estímulos que o presidente Biden está a negociar cos republicanos por importe de 1,9 billóns de gasto adicional. Como no caso dos gobernos europeos, este gasto extra ha ir destinado a fomentar a actividade produtiva nos sectores máis afectados e a soster aos segmentos da poboación máis golpeados pola crise. Mesmo con axudas directas ás familias a través de cheques bancarios ao portador. O último, por importe de 1.400 dólares para as familias máis necesitadas.
Esta expansión do gasto público estamos a vela tamén en Europa. Este exceso de gasto maniféstase tanto nos orzamentos de cada país membro como no orzamento comunitario. Os Fondos de Recuperación e Resiliencia e o fondo Next Generation posto en marcha pola Unión Europea (750.000 millóns de euros) significan un antes e un despois nas regras de xogo da eurozona. O mancomunar o acceso aos mercados para endebedarse conxuntamente -para financiar nos estados membros as debidas reformas estruturais- é algo que ata fai ben pouco estaba vetado á Comisión Europea.
Unha reflexión final. Este exceso de gasto público finánciase endebedándose no mercado, emitindo os estados unha débeda que, ao final, acaba en mans dos bancos centrais. E as grandes empresas tamén fan máis do mesmo. Como resultado temos unhas institucións públicas -os bancos centrais-- que acaparan un balance tan xigantesco que non ten punto de comparación posible con ningunha outra institución coñecida na historia económica dos últimos séculos. Directa ou indirectamente, estes xigantes pantagruélicos son os amos do capitalismo actual. Unha deriva financeira do socialismo de estado. E se sérvenos para capear esta situación, que benvido sexa. Mañá será outro día.
XULLO G.SEQUEIROS. Catedrático de Economía.