Cando algún dos meus colegas afirma que en tempo de pandemias ocorre tal ou cal cousa, non deixo de sorprenderme. Parecese que a crise sanitaria fosen como o veciño do quinto, incordiando sempre á mesma hora e do mesmo xeito. Pois non. Os seus ritmos son toda unha novidade. Unha desas enfermidades raras que nunca nos molestamos en analizar. Puidemos facelo durante a gripe do 1918 ou moito antes, coas pestes negras, pero non foi o caso. As elites gobernantes non elixiron entre a economía ou a morte. Asumiron o segundo e tiraron para adiante. Xa que logo, os que nos dedicamos ao triste oficio de analizar a crise económica habemos de mirar a aquelas que si foron radiografiadas en tempo real. Loxicamente existen similitudes, como a transformación da crise de liquidez nunha de solvencia. De feito, nestes momentos, leste empeza a ser un dos temas centrais do debate económico. O interesante é que non son poucas as voces que afirman que o que está en xogo é a solvencia dos pequenos, dos máis débiles. Nas capas medias e altas, a mediana e a gran empresa, está a observarse unha capacidade que algúns chegan a tachar de sorprendente. É normal que chame a atención, pero tampouco debemos esquecer que as empresas de determinado tamaño son sobreviventes da crise anterior e, como norma, aprenderon do pasado. Coidan a súa liquidez e consenten a súa solvencia. Ata aquí, todo parece unha réplica dos bos xeitos financeiros que debe gardar toda empresa.
Onde entramos nun terreo claramente descoñecido é na capacidade de resistencia psicolóxica dunha parte relevante do empresariado español. Estou a pensar nunha sensación de fracaso, de existencia esgotada por sobrecarga, de esgotamento físico, emocional e actitudinal, tal e como o definiron Pines e Kafry en 1978, Edelwich e Brodsky en 1980 ou Freudenberger, algo antes, en 1974. Se non fun claro, direillo doutro xeito: unha boa parte do empresariado español está queimado ou en proceso. Eles chamáronlle «Síndrome de Burnout», e vinculábano ás relacións dun traballador co seu espazo. E se ata a pandemia o espazo era a empresa, e aí estamos todos de acordo, a pregunta é cal é hoxe ese lugar. Hai quen se aprovisiona un venres, abre o luns, pecha aos sete días, e aos oito liquida existencias. Non hai marcos. Todo é inestable. Non hai espazo, nin oficina, só o teléfono de alguén en teletrabajo. Todo xira nun bucle permanente de construción e deconstrucción. Todo, salvo os pagamentos e as decisións. Traballadores que metes con dor e sacas con esperanza dos ERTE, como un gondolero percorrendo o Guadiana. Visitas ao banco a pedir moratorias cando sabes que xustamente esa solicitude che estigmatizará mañá. Moverche entre o pouco e a nada sen saber quen che pode suxeitar a cabeza, esa que sentes que se decae. Sentir que es o derrotado dunha guerra que nunca reclamaches nin solicitaches. Alguén a quen tachan de fracasado por non levar esas alforxas que ninguén che dixo que farían falta. Levántasche e sentes que todas as demandas que esta sociedade che demanda exceden a túa competencia, e no canto de dicirche que a ninguén se lle pode esixir esa capacidade, apúntasche ao discurso pesimista. É estraño que os economistas utilicemos variables psicolóxicas para explicar unha parte do que está a ocorrer, pero se cre que non teño razón permítolle que mo recrimine e, se non é o caso, non está mal lembrar que a economía a constrúen as persoas e estas non son deuses. ¡Que a vida non lle venza!