La Voz de Galicia

A comunidade chegou a reducir distancias mesmo no peor pico da crise financeira, pero o covid-19 rompeu todos os moldes: aínda que a magnitude do desastre dependerá da rapidez en atallar problemas estruturais da economía

Cristina Porteiro

«A converxencia entre as rexións da Unión Europea ha decelerado e mesmo se detivo, pero non revertido», rezaba un informe da Comisión Europea en febreiro do 2020. Poucas semanas despois, a pandemia encerraba nas súas casas a millóns de cidadáns en toda Europa. O covid-19 irrompeu para facer cachizas ese diagnóstico, pouco favorable por certo, para os intereses de rexións como Galicia, cuxo único propósito desde o 1986 era converxer coas comunidades máis desenvolvidas da UE. E en boa medida conseguiuno. Pasou de estar no furgón de cola a estar ás portas das máis desenvolvidas. Vinte anos de converxencia ininterrompida que a pandemia ameaza con botar ao traste, polo menos no que se refire ao PIB per cápita.

Desde o 2000, a riqueza dos galegos seguiu unha tendencia crecente. Nos anos dourados da construción creceu máis rápido e durante a etapa escura da crise financeira logrou manter baixo control a caída, a pesar do seu declive industrial. E por máis que se consulta aos expertos, ninguén sabe moi ben por que. Durante a recuperación volveu despuntar de forma máis intensa que as súas veciñas. Iso fixo que pasase dun PIB per cápita do 81,6 % da media española entre o 2000 e o 2007 ao 92,4 % no 2020, segundo cálculos da Fundación das Caixas de Aforros (Funcas).

Unha carreira cara á cima que se freou en seco coa pandemia. A entidade anticipa un leve retroceso para o 2021: o PIB per cápita contraerase ata o 92,3 %. Podería parecer insignificante, pero dá boa conta da ameaza que representa esta crise para a redución das disparidades rexionais, algo que en España se coñece ben. Sobre todo porque é un país acostumado a vivir con elas.

Iso é o que din os datos do Executivo comunitario. Entre o 2000 e o 2017, o saldo na redución das desigualdades entre rexións españolas é igual a cero. Non se conseguiu pechar minimamente as fendas entre as rexións máis ricas, como Madrid e País Vasco, e as máis pobres, como Castela-A Mancha ou Canarias. Cousa ben distinta do que ocorreu en grandes potencias do euro, como Alemaña, pero tamén en países rescatados, como Portugal. «A existencia de disparidades rexionais en España segue sendo un problema importante que, nos últimos tres lustros, non experimentou, no seu conxunto, mellora algunha», sinalan os expertos no 4º informe sobre a desigualdade en España elaborado pola Fundación Alternativas. Non auguran bos tempos para a converxencia despois da pandemia: «A crise ha tensionado e tensionará as finanzas de todos os niveis de goberno (central, autonómico e local), o cal fará moito máis complicado loitar contra unhas disparidades rexionais que é probable que se vexan acrecentadas nos próximos anos», sinalan. E partimos dunha situación de relativa fraxilidade porque a recuperación dos empregos tras a crise financeira apoiouse no tirón de sectores moi cíclicos como a hostalería e a construción. Salvarase Galicia? A experiencia diría que non. A pesar de ser a comunidade que menos se endebedou nos últimos anos e que resistiu mellor o envite do covid-19, o certo é que hai factores que corren na súa contra.

Cando Galicia se deu de bruzos coa pandemia, partía dunha posición de vantaxe respecto doutras rexións pola súa composición estrutural. «Os sectores menos afectados como o primario, a industria alimentaria e os servizos das Administracións Públicas, teñen un peso respecto do seu PIB superior á media de España», explica Funcas. Iso foi o que salvou á economía galega da calamidade que experimentaron outras rexións como Baleares, cuxo PIB podería afundirse no 2020 un 22 % fronte á caída do 11,3 % que auguran os expertos da Fundación para Galicia. A economía caeu menos que a media española, pero tamén rebotará de forma máis modesta no 2021. Iso si, o tecido produtivo aguantará o pulso porque segundo as previsións, a cifra de desemprego apenas se moverá ao 13,4 %.

As previsións poderían incitar ao optimismo -dentro da traxedia-, pero o certo é que hai outros problemas que poden lastrar o proceso de converxencia de Galicia e teñen que ver coa demografía, a súa posición periférica, a falta de atractivo empresarial e o recorte dos investimentos públicos.

Fuga de talento

Os mozos en Galicia (entre 17 e 34 anos) apenas representan o 17 % da poboación. En Madrid ou Cataluña están na contorna do 20 %. «Sin duda, a demografía é un factor determinante para a economía», sinala nun informe a consultora BDO. Se descende o seu número, podería haber un maior freo ao consumo e menos iniciativas emprendedoras, vitais para gañar músculo. O problema é que Galicia sofre unha fuga de talento cara a rexións máis ricas e desenvolvidas porque os mozos buscan máis e mellores oportunidades laborais. Igual que as empresas, que se concentran nos polos máis dinámicos de Madrid, País Vasco e Cataluña, atraídas polo ecosistema e as condicións fiscais máis vantaxosas. Ven a Galicia como unha comunidade de competitividade media-baixa, segundo o Consello Xeral de Economistas, que apunta ao seu principal déficit: a falta de eficiencia empresarial.

Esta radiografía é moi desfavorable para os obxectivos de converxencia. Se non hai empresas e traballadores formados, non hai posibilidade de crecer e acadar o furgón de cabeza. Segundo estimacións do Foro Económico de Galicia recollidas por BDO, a emigración de talento novo impide a creación de 315 novas empresas ao ano na rexión. E a crise agrava a situación porque as empresas que pechan (pequenas e a miúdo familiares), dificilmente volverán abrir.

Investimento desigual

A fortaleza dos sectores agroalimentario e mar-industria axudaron a Galicia a conter as perdas no 2020, entre as que destaca a gran deterioración do téxtil. «En termos comparativos, o PIB de Galicia é un dos que menos caeu o ano pasado», sosteñen desde BDO. Fíxoo un 2 % por baixo que a media española. Pero o illamento pode xogarlle unha mala pasada nos próximos anos. Nos Orzamentos Xerais do Estado para o 2021, o Goberno central penalizou a Galicia cun recorte do 11 % do investimento público, disparando un 48 % a de rexións máis ricas como Cataluña. Unha tendencia que se consolidou na repartición inicial das axudas europeas, nas que se beneficia a comunidades ricas e endebedadas, como a Comunidade Valenciana. No seu caso, recibirá 1.254 millóns de euros (12,5 %), aínda que a previsións de Funcas auguran que a fenda do seu PIB no 2021 con respecto ao 2020 reducirase máis (ao -5,2 %) que a galega (-5,8 %).

«A súa situación periférica, a distancia dos centros de decisión económica e política, fai necesario contar [en Galicia] con maior oferta en infraestruturas de transportes», sinala nun informe a consultora. E apunta en tres direccións: o despregamento do AVE , unha maior frecuencia aeroportuaria «para romper a desvantaxe competitiva», e esforzo financeiro na rede de trens: «Tamén é preciso avanzar na interconexión ferroviaria entre as sete grandes cidades galegas [...] A nivel de mercancías, a Galicia cústalle máis que a outras comunidades autónomas chegar aos mercados europeos. É imprescindible mellorar a súa ligazón co Corredor Atlántico e a execución dun proxecto que garanta o desenvolvemento dun transporte intermodal, clave para o impulso do sector loxístico, que garantiu subministracións durante as fases de confinamento», subliñan en BDO.

Rol dos fondos

Tan importante como atraer fondos europeos para non perder o ronsel da converxencia -aínda que o Goberno e a propia UE queren concentrar os esforzos en rexións e proxectos con maior capacidade para mobilizar investimentos privados-, é saber utilizalos. Da rapidez en atallar estes problemas estruturais da economía, dependerá en boa medida a capacidade de Galicia de sobreporse e seguir reducindo as fendas. Os expertos non teñen claro que isto vaia se é posible.Tanto os problemas demográficos como a crise son dous inimigos para a súa converxencia.

A materia pendente segue sendo a I+D

 

C. Porteiro

Non importan os anos que pasen, os fondos que se invistan nin que o vendo sopre a favor. A I+D segue sendo a materia pendente en Galicia. As empresas intentan redobrar esforzos para non quedar atrasadas respecto das súas competidoras españolas e europeas, pero os sucesivos Gobernos autonómicos foron incapaces de planificar e manter un investimento sostido no tempo.

O norte de Portugal percorreu o sentido contrario. Apostou por estratexias a longo prazo que están dando os seus froitos porque desde o 2016 a súa competitividade -ingrediente básico para a converxencia-, non deixou de crecer. Pola contra, a falta de ambición galega traduciuse en once anos de declive, segundo os informes rexionais da Comisión Europea. No último deles, Bruxelas baixou 15 chanzos á rexión, que está por detrás doutras máis desenvolvidas coas que, aos poucos, ía converxendo.

Se en época de bonanza non se abonou o terreo para deixar xerminar a I+D. Pódese agardar que o faga tras a pandemia? A preparación tecnolóxica e a sofisticación dos negocios seguen sendo dous dos talóns de Aquiles máis importantes que arrastra a comunidade e, á vez, dúas dos déficits que se poderían emendar coas axudas á transición englobadas no Next Generation EU. A repartición inicial entre autonomías que elaborou o Goberno central dos 10.000 millóns de euros do React EU -a pata máis pequenas das dúas do fondo-, reserva para Galicia só 441 millóns de euros (4,4 %). As necesidades iniciais de financiamento ascenden a 2.510 millóns. O proceso de desconvergencia comezou.