La Voz de Galicia

O presidente estadounidense quere deixar morrer as regras do xogo global: xa non serven aos intereses do seu país. A golpe de arancel, está redeseñando as relacións entre os grandes bloques económicos

Cristina Porteiro

«O futuro non pertence aos globalistas senón aos patriotas». Foi a frase que pronunciou o 24 de setembro do 2019 o presidente estadounidense, Donald Trump, na sede da Organización das Nacións Unidas (ONU), buque insignia do multilateralismo que se forxou sobre as cinzas da Segunda Guerra Mundial. A orde internacional herdada de entón, inspirado nos acordos de Bretton Woods, agoniza. Faino afogado no seu propio descrédito e baixo os ataques directos do país que modeló a arquitectura global da segunda metade do século XX: Estados Unidos. O Banco Mundial, o Fondo Monetario Internacional (FMI) ou a Organización Mundial do Comercio (OMC) xa non serven aos intereses dos norteamericanos. Eles crearon as regras e eles quérenas deixar morrer, sen consensos esta vez. A golpe de aranceis, de guantazos diplomáticos ou de ultimátums. 

Hoxe China disputa a Estados Unidos a hexemonía mundial. O liderado do Tío Sam está en dúbida. Só hai que pór os ollos nas contas. O país asiático entrou na OMC cun pingüe superávit comercial de 94.438 millóns de euros sobre Estados Unidos e pechou o 2018 cunha marca histórica de 384.374,8 millóns de euros, segundo as cifras do Departamento de Comercio norteamericano. A pesar das guerras arancelarias, que acadaron a súa cénit con Trump, o país das oportunidades non remonta. Por iso é polo que teña pasado da súa posición defensiva, coa Administración Bush e Obama, ao ataque.

O magnate estadounidense quere acabar co traballo que deixaron incompleto os seus predecesores no cargo: enterrar un modelo esgotado do que se benefician os seus rivais comerciais. Só así se explican as continuas cambadelas de Washington nas organizacións internacionais. Fíxoo ao torpedear a entrada dos chineses na OMC e volveu facelo ao bloquear a designación de xuíces no Tribunal de Apelación do organismo, condenando ao foro á maior crise da súa historia. Non se acaba aí o lume a discreción dos norteamericanos. A batalla xa non se libra en termos ideolóxicos senón estratéxicos, por iso Estados Unidos preparou ofensivas en todas as frontes, desde disparar con aranceis ás importacións dos competidores a forzar a reformulación de acordos comerciais como o NAFTA, instigar desercións e divisións no seo de organizacións políticas como a UE, diluír os esforzos na OCDE para loitar contra a erosión das bases impositivas e lograr un imposto aos xigantes dixitais, dinamitar outros acordos como o Tratado Transatlántico de Comercio e Investimentos (TTIP), o pacto de desnuclearización con Irán ou o Pacto de París polo clima. O obxectivo é recuperar as rendas e a influencia perdidas nos últimos compases da globalización. E para Trump, iso pasa por replegarse e «protexer» ás súas propias industrias.

Para completar a misión, o presidente estadounidense acometeu tres ataques «cirúrxicos» contra a base de flotación do multilateralismo. O primeiro deles tivo como obxectivo estratéxico á OMC e o seu mecanismo de resolución de disputas. O bloqueo na designación dos seus xuíces deixou á organización inoperativa e as denuncias contra os seus aranceis, impunes. Desactivou ao sistema circulatorio do comercio mundial. Acabáronse os compromisos e as normas. Washington conduce ao mundo aos tempos do afastado Oeste, onde imperaba a lei do máis forte. Se un socio como a UE quere pór coto a medidas que considera inxustas, terá que dirixirse directamente á Administración norteamericana para chegar a un acordo que, nalgúns casos, esixe aumentar as cotas de importación de certos produtos estadounidenses como a soia ou o gas natural licuado (GNL).

O segundo dos ataques graves ao multilateralismo produciuse en marzo do 2018, cando Trump invocou a denominada «cláusula de seguridade nacional» para impor aranceis do 25 % ás importacións de aceiro e do 10 % ás de aluminio, en lugar de dirimir a disputa na OMC. A medida, orientada a China , afectou colateralmente á UE. Non só se lle encarecía o prezo de exportación cara ao outro lado do Atlántico, tamén se incentivaba aos chineses a alagar o mercado europeo cos excedentes masivos que deixaran de ser competitivos nos Estados Unidos polo aumento dos custos de entrada.

Á UE non quedou outra que adoptar medidas defensivas por valor de 2.565 millóns de euros. A terceira gran acometida foi a imposición de aranceis do 25 % a importacións chinesas por valor de 45.816 millóns de euros, agravado coa ameaza doutro 10 % extra sobre un volume de 183.264 millóns adicionais. O revés obrigou a Pequín a sentarse a negociar con Washington fóra dos foros internacionais, cara a cara, ata chegar a un principio de acordo comercial o ano pasado, un pacto en dúas fases que non se completará ata despois das eleccións norteamericanas no mes de novembro, cando se aclare a cor do futuro Goberno. O que xa se dá por feito é que, con este movemento, Trump abriu a porta a reformular as regras do comercio mundial. «Isto debeu ter pasado hai 25 anos», celebrou o magnate tras ver a rúbrica chinesa. É el quen dita as regras.

A resistencia europea

Fronte a Trump eríxese a desorganizada resistencia europea, inmersa nos seus propios debates internos sobre máis ou menos globalización. A posición da UE é incómoda. Está obrigada a triangular. A súa balanza comercial con Estados Unidos é positiva (139.100 millóns no 2018), aínda que tamén sae perdendo cando comercia con China (-184.800 millóns). As autoridades europeas catalogaron ao país asiático como un «competidor estratéxico» e puxeron o foco nas súas prácticas desleais (subvencións masivas á exportación de sectores crave, manipulación da divisa, restricións aos investimentos estranxeiros e roubo de tecnoloxía), pero son conscientes de que calquera shock na economía chinesa terá efectos disruptivos en toda a cadea ata arrastrar ao Vello Continente. 

Por iso Bruxelas opta pola reforma das regras de xogo na OMC, non inserirlle dinamita. Porque, como ben sinalan desde o think tank Bruegel, «a axenda Made in China preocupa tanto como o America First da Administración Trump». Algo no que coincide o negociador do TTIP para a Unión Europea, Ignacio García Bercero: «As normas da OMC en materia industrial non son eficaces, estamos de acordo niso con Trump, non no seu enfoque», asegura antes de criticar o bloqueo ao sistema de resolución de disputas: «Non quixeron resolvelo, están contentos con iso».

 Se Washington acaba derrotando os esforzos da UE por manter á boia o que algúns expertos xa denominan o «plurilateralismo», as consecuencias serían «extremadamente graves», alerta García Bercero. As cousas non pintan ben á luz das últimas declaracións do dirixente norteamericano, quen puxo á UE no centro da diana ao asegurar que será «a seguinte» porque a súa posición en materia de comercio «é peor que a de China ».

Non perdoa os subsidios europeos a Airbus, as barreiras comerciais aos produtos agrícolas ou os plans para alumar un imposto dixital que afectaría sobre todo a empresas estadounidenses. Quere pasar o bisturí á balanza comercial de bens e quere facelo antes das eleccións para que o electorado tome nota.

Que aliciente pode ter a UE para romper a baralla e acceder a negociar de forma bilateral como xa fixeron o Canadá, México e Xapón? Ningunha, só esquivar o peor dos escenarios: aranceis masivos á industria do automóbil, da que vive Alemaña. Bruxelas advertiu de que responderá a calquera agresión. A contenda pode acabar en carnicería posto que Estados Unidos e a UE son socios comerciais históricos e entre os dous concentran o 26,8 % das exportacións mundiais. Por agora o que se sabe é que a partida se xogará sen o árbitro da OMC. As sensacións non son boas. «Temos aliados. Temos inimigos. Ás veces os aliados son inimigos, pero non o sabemos», deixou caer Trump o pasado mes de xaneiro para preparar o terreo. Sábeo ben a presidenta da Comisión Europea, Ursula von der Leyen, quen tras unha reunión «frutífera» co magnate en Davos viu como o estadounidense ampliaba os aranceis ao aceiro sen previo aviso.

Tras os comicios, a UE deberá reevaluar os camiños a tomar: «O balance estará condicionado polas eleccións estadounidenses», garante Andrew Small (ECFR). «A diferenza entre o enfoque da Administración Trump e a maioría das administracións demócratas imaxinables alterarían significativamente as deliberacións europeas», engade. No que coinciden a maioría dos expertos é que a política de Trump podería chegar a disparar os aranceis entre o 30 e o 60 %. Os seus escabechinas poden custar entre un 3 e un 4 % do PIB ás tres potencias contendentes. Tamén é ineficaz porque, no caso dos Estados Unidos, os incrementos nos empregos manufactureros vinculados ás exportacións comerciais son do mesma orde que as perdas de traballo vinculadas ás importacións de produtos chineses. O propio FMI acusou a Trump de «socavar» o sistema de comercio global: «Ollo co que se fai con esta máquina de crecemento que é o comercio», advertiulle a entón xefa do FMI, Christine Lagarde.

Que opcións ten a UE por diante? Traballar nun Plan B de coordinación de políticas comerciais con outros países aliados para sortear os bloqueos dos Estados Unidos, por se a guerra se recrúa. Construír sobre as brasas de Trump.