As transformacións asociadas a este novo contexto no que as mercancías e os capitais móvense a nivel global case con total liberdade tiveron un efecto directo na perda de soberanía dos países e na configuración de variables como o mercado laboral. Os argumentos a favor e en contra desta era de cambio son moi variados pero a aceleración do momento, inducida en boa medida polo desenvolvemento tecnolóxico, dificultade a capacidade de actualizar e definir os conceptos
10 novs 2019 . Actualizado ás 05:12 h.Non é doado atopar unha definición adecuada do que entendemos por globalización. A máis común é definir este proceso como un (novo) contexto internacional no que as mercancías e os capitais circulan case libremente dun país a outro. As persoas teñen máis dificultades para trasladarse xa que se impoñen restricións á inmigración. Aínda que esta definición podería ser aceptable, deixa fóra aspectos moi relevantes do que significa a globalización. Un deles é a perda de importancia dos estados e, en consecuencia, o predominio do mercado como suxeito activo na política económica internacional. Vexamos isto con detemento e tomemos o caso español como a referencia máis próxima.
Imos comparar o marco institucional da España de 1985 coa España do 2020. As diferenzas son moi notables. En 1985, España era un estado-nación e no 2020 España é un estado-rexión. Vexamos. Nos oitenta, España dispuña de aranceis fronte ao exterior que defendían a produción nacional fronte á competencia das importacións. Estes aranceis eran aprobados no Parlamento español -a Lei de Bases Arancelarias- como un acto xurídico máis da soberanía nacional exercida polos representantes do pobo elixidos democraticamente. Desde 1986, coa entrada na actual Unión Europea, estes aranceis determínanse en Bruxelas : non existen fronte ao resto de socios da UE e a Comisión Europea determínaos fronte a terceiros países. Obrigado cumprimento.
En 1985, España dispuña dunha moeda propia, determinaba os tipos de interese e manipulaba a taxa de cambio da peseta fronte ás outras moedas. Ao mesmo tempo, España supervisaba o sistema financeiro e xestionaba a sucesiva crise que se ían expondo no sistema. Desde 1989, coa entrada no euro por parte de España, é Frankfurt quen se fai cargo da xestión da política monetaria, pasando España a ser unha especie de suxeito pasivo de obrigado cumprimento.
O Parlamento español gozaba ademais de total liberdade para a confección do orzamento público. Determinaba os ingresos e os gastos en función das preferencias da maioría parlamentaria que sostiña ao Goberno. A partir da entrada no euro isto deixou de ser así. España, e calquera outro país da eurozona, pode establecer os impostos que considere oportuno, pero, forzosamente, ten que existir o IVE. Polo lado dos gastos pode facer as políticas que lle sexan propias, pero a diferenza entre ingresos e gastos non pode superar o 3 % do PIB. A partir do 2011, este criterio endurécese ao controlar moi de preto os déficits permanentes (é dicir, estruturais).
É máis, o denominado semestre europeo implica que os parlamentos nacionais da eurozona deben enviar o seu proxecto de orzamentos á Comisión Europea para o seu exame antes da súa aprobación. Frecuentemente a Comisión suxire cambios e modificacións, sobre todo no relativo ao control do déficit. Podiamos continuar así con bastantes exemplos máis. Todos van ir na liña de subliñar a perda de soberanía dos parlamentos nacionais e a súa cesión a entidades de ámbito supranacional, moitas veces dunha lexitimidade democrática en dúbida.
Podería dicirse que o caso de España non é representativo nun proceso tan planetario como o é a globalización. Podería argüirse que a súa pertenza á Unión Europea implica cesións de soberanía que non son generalizables a moitos outros países que están fóra de procesos de integración como o noso. En contra, poderíase argumentar que os mercados actúan sobre os déficits públicos -e sobre os niveis de débeda acumulada polos diferentes estados- dunha forma implacable a través de, por exemplo, as primas de risco de cada país en particular. Xa se calculen fronte á débeda alemá (débeda nomeada en euros) ou contra a débeda norteamericana (nomeada en dólares).
Esta aproximación á definición de globalización pon o acento na perda de capacidade dos estados para manexar a situación económica en cada país. A globalización é un proceso que desarma aos estados nación dos instrumentos de política económica que lle son propios e que, en definitiva, converte aos estados tradicionais en entidades rexionais que teñen que axustarse a unha contorna (tanto exterior como interno) que antes poderían definir á súa conveniencia e que, agora, teñen que tomalo como un dato que lles vén imposto desde fóra e que non poden modificar.
Traballadores excedentarios
As consecuencias da globalización sobre os empregos foron sempre motivo de controversia. A globalización significou o acceso de case mil millóns de traballadores de países de todo o mundo ao mercado internacional, inclinando á baixa os salarios nos países desenvolvidos e, o máis grave, xerando desemprego naqueles sectores máis intensivos en man de obra nestes mesmos países. Está por ver se este fenómeno é transitorio ou afecta para sempre a varias xeracións. A experiencia dinos que os traballadores excedentarios están a ser absorbidos en novas actividades máis rapidamente do que se pensaba. Un dato: a taxa de desemprego nos Estados Unidos (3,5 % en outubro) é a máis baixa desde os anos cincuenta do século pasado.
Expor o problema do desemprego vinculado directamente á globalización oculta outro fenómeno en curso e de especial transcendencia. O desenvolvemento tecnolóxico podería ser responsable de tres de cada catro despedimentos nos países desenvolvidos e, simétricamente, de tres de cada catro contratacións novas. O avance e o cambio tecnolóxico están a xerar no mercado de traballo dos países desenvolvidos máis alteracións que a globalización en si mesmo considerada. E as transformacións que están por vir van nesa liña: a conectividad 5G, a aplicación da intelixencia artificial nos procesos de produción...
Soberanía compartida
Os países pequenos ?e España o é-teñen unha marxe de manobra neste contexto global moito máis reducido que un país grande (China , USA, a UE e para de contar). Se se me permite, hai dous conceptos que me parecen moi útiles no noso caso: o patriotismo constitucional e o concepto de soberanía compartida. Vexamos.
O concepto de soberanía compartida (elaborado por Anthony Giddens desde a London School of Economics) fai referencia ao saldo neto que ten un país por compartir a súa soberanía con outros países da súa rexión. No caso da UE -e no de España en particular- non me cabe dúbida de que a soberanía que cedemos á Unión Europea recupérase con fartura en termos de estabilidade económica e influencia política. O saldo neto en termos de soberanía é positivo para España. Por outra banda, o concepto de patriotismo constitucional (elaborado por Jürgen Habermas desde a Escola de Frankfurt) remite a unha idea de nación e de soberanía que abandona os vellos conceptos de identidades de lingua, raza, relixión... para adoptar unha idea do patriotismo baseada no estado de dereito, as liberdades individuais e na plena realización da democracia económica.
Por certo, o pasado 4 de xuño cumpríronse 30 anos de protestas estudantís e obreiras da praza de Tiananmén. Fai agora tamén 30 anos da caída do muro de Berlín (o 9 de novembro) e case 20 desde que comezou o século XXI. Ás veces o tempo corre tan rápido que non é posible actualizar os conceptos.