A crecente multiplicación de problemas derivados de incertezas como a guerra comercial, as tensións dos emerxentes ou o «brexit» puxeron de manifesto a necesidade de dar unha volta de porca máis á vía do multilateralismo. Ocorre que esa nova perspectiva vinculada á cooperación internacional está a chocar coa desconfianza que mostran actores protagonistas como Estados Unidos e China , un pau na roda desa visión global que demanda o escenario actual
08 sep 2019 . Actualizado ás 05:12 h.Cando a economía daba as súas balbuceos como meritoria do coñecemento científico, apostaba pola existencia de certas leis de comportamento no seo das sociedades. Co tempo chegarían os modelos, acosados por xuízos de valor e prexuízos, loitando coas dificultades de observación e verificación. Os experimentos controlados resístense, pero os avances foron significativos, explorándose hoxe os mecanismos psicolóxicos, máis aló do acartonado home económico. Pero sempre, desde os momentos seminales, quen queira que a economía como ciencia teña sentido, ha de recoñecer os condicionamentos das institucións e da política. Ben está a modelización, imprescindibles son números e series, non digamos xa os requisitos de competencia no mercado, pero a realidade e a súa percepción polos axentes non se encerra nunha burbulla illada, onde rexen a benevolencia e a anarquía feliz. Existen normas e poderes encargados de producilas e facelas cumprir. A economía é en gran parte, guste máis ou guste menos, economía política.
No momento actual, con todo, ese enfoque ha de enriquecerse cunha visión mundializada, xa que a economía se escapou dos espazos tradicionais, xa sexa por procesos de integración supranacional ou polo impulso a grandes bloques comerciais, mediado todo iso por unha tecnoloxía que avanza a un ritmo descoñecido ata agora. E así, nunha rápida mirada transversal, atopámonos coas leas arancelarios entre Estados Unidos e China , as tensións macro en Turquía e Arxentina, unha Alemaña preocupada coa súa industria automobilística e, para rematar, a incerteza do brexit, que se intensifica por momentos. En todo iso ten o seu lugar a economía, a economía política.
Así, pois, o 2020 preséntasenos como moi delicado para a economía mundial, ata tal punto que a Reserva Federal se volve máis acomodaticia, aínda que non tanto como quixese Donald Trump, que se está lucindo como incendiario e bombeiro simultaneamente, non na súa casa ou nas súas empresas, senón ao mando do Estado, é dicir, facendo política, a súa política.
E a inflación que nin está nin lla espera. A Fed busca ese 2 % que se resiste, abaratando o crédito, e non digamos xa o BCE, cun Draghi en retirada, pero que segue inquedo polo baixo nivel xeral de prezos, ao que se suma o brexit. Unha leve luz no horizonte, entre tantos medos: Italia parece volverse máis razoable coa expectativa dun novo goberno, menos belixerante con Bruxelas . Frankfurt non ten a marxe de manobra da Reserva Federal para manexar tipos, pero probablemente haberá de ir a unha nova fase de expansión cuantitativa, é dicir, compra de títulos de débeda pública e privada, para inxectar liquidez ao mercado e recuperar así o crédito na economía real. Por Xapón séguense receitas similares, a fin de conxurar a recesión.
Vemos, pois, que os poderes públicos xogan un papel nada secundario na vida económica, aínda que tamén é verdade que, ao final, se as familias que poden créenlles pouco e aforran no canto de gastar, ou o crédito volve ás andadas con fundamentos pouco sólidos, ou as empresas non se arriscan e non invisten, temos un problema, mediado por expectativas de forte inestabilidade, alentada -conscientemente ou non-, por populismos máis ou menos rampantes.
Todo iso me trae á cabeza aquilo da moeda helicóptero, definida por vez primeira por un economista moi coñecido, chamado Milton Friedman, utilizando unha metáfora: as autoridades monetarias imprimen billetes e guíndanos desde un helicóptero sobre as rúas. Iso induciría un rebrote da inflación. Seguro que Draghi tamén o lembrou cada vez que lle deu unha volta de porca á súa política monetaria non convencional, iniciada en marzo do 2015. «Só me falta o do helicóptero», pensaría. Pero tamén saben no BCE que nin as familias nin as empresas non financeiras teñen conta con eles, e que mesmo a través da banca comercial, os obstáculos serían grandes, con titulares múltiples e outras leas contables. En calquera caso, nada garantiría que este agasallo fose aumentar a moeda en circulación, pois podería aforrarse ou ir debaixo do colchón, co que o efecto sobre o consumo sería nulo ou marxinal. E tamén podería dedicarse a adquirir produtos importados fóra da zona euro.
Poderá quen isto lea pensar que se nos ha ir a pota, pero podo asegurarlles que de todo se falou nos santuarios dos bancos centrais, ante a severa dificultade de cebar a bomba da demanda. Chegados a este punto, alguén preguntará pola evolución dos salarios, pero iso non toca hoxe aquí, aínda que diremos que mesmo con salarios máis altos, as expectativas poden seguir sendo medorentas, ancoradas no medo a que aquilo que pasou cando todo o mundo dicía que a cousa ía ben, volva ocorrer.
Máis cooperación
No entanto, nos días que nos tocou vivir, resulta máis que relevante a economía política internacional, que contempla e ha de interpretar a multiplicación dos problemas e o estalido dos grandes paradigmas e dos esquemas explicativos. O enfraquecemento do Estado-centrismo esixe outra perspectiva da cooperación internacional. Aínda na retina a crise das subprimes, se visibiliza cada vez máis nítidamente a inadaptación crecente dos instrumentos clásicos de intervención. Na gobernanza global hase de atender aos riscos da inestabilidade financeira, o cambio climático e as condicións de traballo, como elementos prioritarios, e en todos eles ha de estar presente un enfoque de economía política internacional. Pero a irrupción dunha pseudo ideoloxía tipo Trump aboca ao mundo a relacións progresivamente conflitivas, pouco propicias para acadar estes obxectivos. Tanto Washington como Pequín comparten a mesma desconfianza polo multilateralismo e iso pon paus na roda desa visión global imprescindible. Condimentado todo co gusto polo proteccionismo agresivo do presidente americano.
Claro que existe a economía de laboratorio, por suposto que a formalización e a abstracción son ferramentas preciosas do razoamento económico, pero quen se esqueza dos condicionantes da política, sexa nun sentido máis clásico ou nunha perspectiva de public choice, non entenderá adecuadamente os problemas e, polo tanto, as súas propostas de política económica terán os pés de barro.