A alza da demanda de produtos bio ou de proximidade fixo florecer en Galicia explotacións que fixan poboación no campo. As grandes empresas tamén fomentan esta tendencia
08 jul 2019 . Actualizado ás 16:55 h.«Onde podo comprar esa verdura? O tema interésame moito porque só compro alimentos orgánicos ou de proximidade». Lourdes vive na Coruña, pero é de Madrid. Aínda que cre que a súa relación co medio rural galego é nula, ou unicamente se limita a facer de cando en vez unha ruta polo monte, equivócase. Porque cada vez que se achega á tenda e elixe unha verdura cultivada nunha horta ecolóxica de Galicia ou unha carne criada en extensivo nunha explotación artesanal, contribúe a frear o abandono do campo e a estimular a economía nos concellos rurais da comunidade. E cada vez son máis os consumidores que, como ela, sumáronse a esa tendencia.
A filosofía, impulsada tamén pola UE, que fixou como prioritarios dentro da PAC os modelos de produción respectuosos co medio ambiente, tampouco é allea a grandes multinacionais como Inditex, que apostan pola comida saudable e de quilómetro cero, adquirida directamente aos produtores, para fornecer os seus comedores. Moitas empresas están mesmo expóndose retirar das máquinas de vending os produtos ultraprocesados ou encargando os cáterings dos seus eventos a empresas que traballan con produtos saudables. «As grandes compañas están preocupadas pola saúde dos seus traballadores porque está claro que o fomento da alimentación saudable é para elas algo fundamental. Un traballador san está máis feliz, rende máis», explica Silvia Souto, fundadora de Lola Organic.
Os datos que manexa o Ministerio de Agricultura mostran como tres de cada catro españois declaran que lles gusta seguir unha dieta sa e un terzo da poboación consome ou consumiu produtos ecolóxicos. Pero ademais para comer san ou ecolóxico, os novos hábitos de consumo apostan por produtos de proximidade, máis respectuosos co medio ambiente ao eliminar o consumo enerxético que supón o transporte, onde ademais se prime o benestar animal.
As consecuencias desta tendencia están a comezar a mover a economía do campo, onde as alternativas ao sector lácteo son cada vez máis numerosas. Porque consumidores como Lourdes, ao elixir produtos ecolóxicos ou, aínda que non están certificados como tal, que proceden de pequenas granxas artesanais cuxo modo de produción nada ten que ver cos métodos da agroganadería industrial, están a contribuír ao desenvolvemento do medio rural. Como? Apoiando a todos os emprendedores que están a apostar por abrir pequenas explotacións dirixidas a satisfacer esa demanda. Galicia está a notalo. E moito.
Desde o Consello Regulador dá Agricultura Ecolóxica de Galicia (Craega) destacan que o ano pasado as vendas de produto certificado disparáronse un 33,2 %, chegando aos 78,7 millóns de euros. A consecuencia: un aumento de seis puntos na superficie certificada, que chegou no 2018 ás 33.736,44 hectáreas, ademais dun incremento do número de operadores con 1.152 inscritos, un 125,8 % máis que fai dez anos. Pero non só están a xurdir novas granxas ou hortos con certificación ecolóxica, tamén son cada vez máis os produtores con explotacións artesanais onde os animais viven libres en extensivo. Un exemplo son as ganderías dedicadas á cría de diferentes razas autóctonas que, segundo a Federación de Razas Autóctonas de Galicia (Boaga), son 654 repartidas entre a cría de vacas «cachenas, caldelás, frieiresas, limiás, vienesas, ovellas e cabras galegas e galiña de Mos». A demanda destes produtos non deixa de crecer e desde colectivos como a Asociación de Produtores de Porco Celta (Asoporcel) explican que os gandeiros dedicados a este animal non logran abastecer a demanda.
Pero producir a pequena escala como fan todos estes emprendedores non é doado. O principal hándicap é a distribución. «O problema que teñen as pequenas ganderías ou explotacións artesanais é que teñen que levar os animais ao matadoiro (ás veces está a máis de cen quilómetros de distancia) e logo repartir o produto eles mesmos. O habitual é que fagan venda directa ou a pequenas tendas, aínda que empeza a haber algúns produtores que o envían por correo. O que o consumidor ten que entender é que estes produtores pequenos teñen uns gastos de desprazamento e que, en lugar de por prezo, han de competir con calidade», apunta Rocío García Carregal, secretaria de Slow Food Compostela, quen fai un par de semanas representou ao seu colectivo nun encontro organizado pola FAO en Italia sobre agricultura familiar.
O problema da distribución e, sobre todo, a distancia que han de percorrer as explotacións avícolas artesanais para ir ao matadoiro foi un dos obstáculos que destacaron varios produtores presentes a pasada fin de semana na feira Salimat, celebrada en Silleda . Algúns tiñan que percorrer máis de cen quilómetros para poder sacrificar unha media de oito pitos á semana.
Pero algúns destes produtores están a empezar a abrirse camiño na gran distribución. Porque, en definitiva, a demanda é a que ten o poder de decidir o que sobe aos lineais dos supermercados. Foi precisamente nese mesmo foro onde o grupo Vegalsa-Eroski renovou o acordo que mantén coa Asociación Galega de Cooperativas (Agaca) para continuar fornecéndose en produtores da contorna. A cadea prevé comprarlles produtos por valor de 1,4 millóns de euros este ano.
Non se poden permitir quedar atrás nesta nova tendencia de consumo saudable, sostible e circular. «Estamos a ver como os hipermercados ou os supermercados non queren quedar atrás. A tendencia bio está a chegar mesmo á marca branca. O mercado dos produtos tradicionais está moito máis saturado e é máis complicado atopar unha maior diferenciación nel, e por iso as marcas atoparon no sector bio e ecolóxico un oco de mercado no que existen menos marcas e empresas que traballen este tipo de produtos», explica Juan Carlos Gázquez, profesor dos Estudos de Economía e Empresa da UOC e organizador do VI Congreso Internacional Research on National Brand & Private Label Mercadotecnia que esta semana se celebrou en Barcelona. É por iso que esta é unha oportunidade para os emprendedores que apostan polo campo, pero unicamente para os que ofrezan calidade. O consumidor non é bobo.
Aerioá. Sandra López, explotación avícola artesanal en Láncara
«Consumir produtos de proximidade dá vida ás aldeas»
No reverso dos cartóns que distribúe Sandra López para promocionar a marca da súa explotación avícola artesanal Aeiroá dedicada á cría de aves da raza autóctona Galiña de Mos, no concello lucense de Láncara, pode lerse: «A que has liao pollito!». Pero a que realmente lio un proxecto co que dar vida á pequena explotación vacúa que a súa avoa tiña en Veiga de Anzois foi Sandra. No 2013, con só 20 anos, deu de alta unha explotación dedicada á cría dunha raza, Galiña de Mos, avalada polo selo Raza Autóctona 100 % do Ministerio de Agricultura e agora, con 26, a súa idea creceu ata comercializar baixo a marca Aeiroá carne de pito, aves para recría e ovos. A súa produción é limitada porque, como explica, «ao ser unha explotación artesanal, unicamente está permitido comercializar ou excedente. Son 400 cebos ao ano e podemos ter 50 galiñas para ovo de consumo e outras 50 para reprodución».
Agora está embarcada nun novo proxecto: «Ou ano pasado empezamos a facer hamburguesas de carne de galiña de Mos, comercializámolas non Resurrection Fest e foi moi ben. Tamén mercamos un food truck co que agardamos poder levar vos nosos produtos ao certame Etiqueta Negra», explica.
As galiñas e os pitos de Aeiroá viven en liberdade. Aliméntanse, como antes, da herba que crece no campo e dunha mestura de cereais. Os problemas de distribución e de acceso a matadoiros cos que se topan explotacións como a de Sandra son un hándicap á hora de mover os seus produtos. Pero a ela non a deterán, porque está convencida do que fai: «Aínda que haxa produtos máis baratos, cando ou consumidor elixe un produto como ou noso ten que pensar que está a dar vida ás aldeas, contribuíndo a mover a economía local. Ao mercarme a min, eu mercarei ao que produce a froita e ao que ten a carne...».
Lola Organic. Silvia Souto, CEO de a empresa
«Priorizamos ao provedor local con produto orgánico»
«Lola Organic nace porque non había nada semellante». Silvia Souto é a CEO deste obrador que conta con dous puntos de venda ao público, ofrece servizo a domicilio e mesmo dispón de servizo de vending totalmente orgánico. A súa idea era ofrecer algo san e rico cun modelo de negocio diferente: «Tradicionalmente a hostalería era algo máis masculino, quería darlle un toque feminino como unha forma de empoderamiento da muller. A maior parte do noso público e da nosa comunidade en redes é feminina», explica. Ese foi o xerme deste obrador de alimentos slow food 100 % orgánico que se adapta a un estilo de vida no que os alimentos saudables e nutritivos son os protagonistas. Por iso é polo que elaboren produtos listos para consumir alí onde a axenda o permita.
Pero o seu negocio, ademais de ofrecer só produtos elaborados con ingredientes procedentes da agricultura ecolóxica, exentos todos de compoñentes químicos ou pesticidas, ten ademais o valor engadido de que «priorizamos ao provedor local» para promover a sustentabilidade e minimizar o gasto de enerxía que supón o transporte. De feito, engade, é unha forma de dar saída á produción de pequenos agricultores que non teñen capacidade para distribuír.
Pero como o cliente é o primeiro, cando non atopan preto o que demandan o seu público, buscan fóra: «Temos provedores de Galicia, Navarra, Zamora...». E non deixan de estar ao día en cada novo produto que poidan saír ao mercado. «O que intentamos é adiantarnos para ofrecer alimentos novos ou alternativas diversas. Un produto que nos ofreceu agora un provedor é a fariña de boniato que, ao ser máis doce, xa non teriamos que empregar azucre na nosa repostería», explica. De feito, a práctica totalidade dos seus produtos de panadería están elaborados con espelta.
Ponche Bio. Lourdes, socia da cooperativa
«A nosa horta é a horta que teñen vos nosos clientes»
Lourdes Enes traballaba como administrativa nunha empresa de construción, pero a crise empurrouna a buscar unha alternativa. Nada en Covelo, emigrou de nena a Suíza cos seus pais. Aos vinte regresou ao seu pobo, onde agora cría aos seus fillos. Cando quedou no paro, non dubidou en aproveitar algo que cultivara durante toda a súa vida: a súa conciencia ecolóxica. Por iso puxo en marcha un proxecto dedicado á produción en horta de alimentos ecolóxicos.
Lanzou a súa idea no 2011 e comezou a ir de feira en feira para comercializar o que a terra de Covelo dáballe. Foi dese modo, traballando, como coñeceu a dúas persoas coa súa mesma filosofía: Toñi Pereira, de Salvaterra, e a Mariló Cernada, de Padróns (Ponteareas). Xuntas fundaron Ponche Bio Sociedade Cooperativa Galega, unha entidade que, ademais de producir e comercializar os produtos que saen das súas hortas, trata de inculcar a cultura da sustentabilidade e a economía circular aos seus clientes. Ademais de producir, abriron unha tenda en Ponteareas, na que tratan de ofrecer produtos ecolóxicos de todo tipo porque, como di Lourdes, «a nosa horta é a horta dous clientes». Ademais, teñen tenda online, desde a que serven a todas partes de España. E os produtos que non teñen, pero demándanlles, búscanos ou mesmo os cultivan. «A xente empezou a pedir escarola e entón comezamos a poñela na horta», explica. Para incentivar a dieta sa, teñen ofertas: «Fixámonos moito nos prezos para chegar a todo ou mundo. Non caso dous nenos, temos descontos para cando teñen menos de tres anos e pasan a etapa de bebé. É unha forma de estimular ou consumo destes produtos». Logo, tratan de organizarse. Porque a conciliación, para elas, é fundamental. É outro ingrediente para facer a vida máis sostible.
Nela Gourmet e Nela Biosense. Silvia Garriga, fundadora das marcas con José M. Paz
«Damos unha segunda vida aos residuos forestais»
Silvia Garriga e José Manuel Paz son do Carballiño, pero os seus pais son de Cea. E foi precisamente nese concello onde decidiron emprender unha aventura, a do lanzamento dunha marca de produtos de cosmética natural, Nela Biosense, e outra de marmeladas diferentes, Nela Gourmet, que ten agora tan só quince días de vida. «O meu marido é químico ?explica Silvia Garriga? e foi a el a quen se lle ocorreu a idea de facer aceites esenciais. De aí xurdiu a liña de cosmética natural. Nós imos ao monte a recoller ramas de eucalipto, loureiro, de piñeiro... Damos unha segunda vida aos residuos forestais porque destilamos os nosos propios aceites».
Dese proceso de destilado obteñen aceite esencial e hidrolato ou auga floral. «Con eses produtos máis cera de abellas de apicultores da zona e con extractos de herbas que recollemos no monte facemos bálsamos labiales e cremas para a pel, xabóns e champús sólidos», explica.
Mentres a cosmética veu por parte de José Manuel, as marmeladas foron cousa de Silvia: «A idea de facer marmeladas xurdiu porque ao facer unha nave no polígono de Cea e ver que os criterios que ten que cumprir alguén dedicado á produción farmacéutica resultan moi parecidos aos alimentarios, animámonos porque fixen marmelada toda a vida».
Pero Silvia deulle ás súas marmeladas un toque diferente. Hainas de pétalos de rosa, de fresa, moura e chocolate branco... «Os pétalos cultivámolos no Carballiño e Cea porque non poden estar tratados para poder comelos, os higos son de casa... Logo compramos froita a produtores locais», apunta. E como o distribúen? Teñen páxina web e, de momento, envíano a toda España. Aínda que só teñen quince días, di ela, «a acollida do público non deixou de sorprendernos. É moi boa».