O Goberno brasileiro explora un acordo histórico con Paraguai para poder seguir accedendo á enerxía que produce a maior infraestrutura enerxética do planeta
16 jun 2019 . Actualizado ás 05:14 h.As cataratas do Iguazú, na tripla fronteira arxentina, brasileira e paraguaia, son uns dos maiores espectáculos naturais do mundo. Hai non moito tempo, con todo, rivalizaban en beleza cos saltos do Guairá, situados a moi pouca distancia. Eran as maiores fervenzas do globo, pero agora caeron no esquecemento. Foron sepultadas en 1982 pola represa hidroeléctrica Itaipú. Un xigante de formigón. A maior produtora de enerxía do planeta. Ao redor de 94 millóns de MWh de media ao ano, que substitúen á queima duns 500.000 barrís de petróleo ao día. Unha sempre polémica instalación, que agora vai ser obxecto dunha dura negociación entre os seus dous propietarios, Brasil e Paraguai.
As dúas ditaduras militares da época selaron a construción da represa en 1973, co Tratado de Itaipú, que establece un condominio a partes iguais entre ambos os países. Pero, segundo o controvertido anexo C dese pacto, Paraguai, que non necesita toda a enerxía xerada na hidroeléctrica -consumiu apenas o 7 % da produción en 35 anos, segundo un estudo- cede os seus excedentes, un 35 % do total xerado actualmente, a prezo de custo a Brasil. Ese punto do acordo vence no 2023 e deberá ser renegociado antes entre os dous países. «Paraguai debe asegurarse un prezo xusto de mercado pola enerxía que exporta a Brasil», advirte a La Voz de Galicia Miguel Carter, analista e director do Centro para a Democracia, a Creatividade e a Inclusión Social.
Carter é o autor dun estudo que estima que o baixo valor de compensación pagado a cambio da enerxía cedida por Paraguai a Brasil fixo que o país guaraní deixase de percibir 75.400 millóns de dólares entre 1985 e o 2018. O Goberno de Asunción quéixase de que as súas colegas cariocas han administrado a hidroeléctrica como unha empresa netamente brasileira e moitos paraguaios reclaman tamén que o país poida exportar libremente a enerxía sobrante a estados como Chile ou Arxentina.
A prezos de mercado, os beneficios de Paraguai por exportar a súa enerxía poderían elevarse dos actuais 360 millóns de dólares anuais a 1.500 millóns, segundo o enxeñeiro e parlamentario Ricardo Canese. O tratado será renegociado polos presidentes Mario Abdo e Jair Bolsonaro, que manteñen unha estreita afinidade ideolóxica e, ata agora, moi boas relacións.
Pero o tira e afrouxa non será sinxelo. Bolsonaro xa tería avisado a Abdo de que Brasil «non está en condicións» de deixar que Paraguai acceda libremente á súa metade de enerxía porque non ten unha fonte alternativa que cubra esa produción. O líder brasileiro propúxolle ao seu contraparte «todo tipo de investimentos en Paraguai», a cambio de manter o statu quo en Itaipú, argumentando, ademais, que a vida útil da instalación esgotarase en non máis de tres décadas.
Brasil, que subrogó inicialmente mediante un préstamo o diñeiro que Paraguai ía destinar a pagar o seu 50 % do orzamento de construción de Itaipú, parece disposto a loitar por seguir contando coa enerxía a baixo custo da represa. «Se Paraguai opta por esixir unha solución xusta, poderían brotar puntos de tensión, dependendo do grao de intransigencia que poida adoptar o Brasil», interpreta Carter.
Parte dos paraguaios non creen que Abdo vaia a expor un debate duro. Outros creen que Asunción está conformando un equipo de negociación cun perfil político, mentres que Brasília está a optar por perfís máis técnicos, pondo a Paraguai en desvantaxe. «A mellor opción para nós sería seguir o exemplo de Panamá na súa longa loita por restablecer a soberanía sobre a súa canle. Itaipú débese converter nunha causa nacional, un movemento cívico e pluralista que xere enerxía social en favor dunha revisión xusta dos acordos», cre Carter.
No Brasil tamén existe, curiosamente, preocupación porque o equipo negociador non estea o suficientemente preparado. Pero o certo é que fai dez anos xa se chegou a un entendemento parcial. Os gobernos de Fernando Lugo e Luiz Inácio Lula dá Silva, aliados ideolóxicos como Abdo e Bolsonaro, pactaron no 2009 triplicar a compensación que Paraguai recibía a cambio da súa enerxía, un precedente que podería dar pistas sobre o desenlace desta batalla xeopolítica.