Dentro da historia de absoluta desmesura que o diñeiro e as finanzas viven desde fai polo menos tres décadas, o episodio das políticas monetarias desenvolvidas a partir do 2009 merece un apartado propio. Unhas políticas que foron, xa non útiles, senón imprescindibles para intentar neutralizar -en ausencia de signos de vida noutros ámbitos, como o fiscal- as consecuencias da gran tormenta ao longo destes últimos anos. Mellor non pensar que ocorrese de non estar aí os bancos centrais, dispostos a apartar as súas inercias e vellos doctrinarismos co fin de facer fronte a unha situación do todo excepcional.
Pero por moito que esas actuacións se valoren en positivo, algunhas das súas cifras non deixan de causar asombro. Sobre todo unha: os principais bancos centrais forneceron liquidez á economía, a través de mecanismos extraordinarios, por valor duns 20 billóns de dólares. Non hai posible comparación histórica de semellante operación de rega masiva de medios de pagamento; os cales, por certo -e esa é a principal crítica que a esas estratexias se pode facer-, soamente en parte chegaron aos seus destinatarios finais, empresas e familias, pois nunha porción non pequena quedou embolsada entre os tentáculos dos propios mercados financeiros, alimentando a creación de novas burbullas. O cal levou a que se fosen modificando ao longo dos anos, cun maior peso da adquisición directa de débeda.
É ben sabido que, no caso do BCE, as políticas non convencionais xurdiron cun atraso de case tres anos, respecto das que estaban aplicando a Reserva Federal norteamericana e, en menor medida, o Banco de Inglaterra. En calquera caso, desde o 2012 cobra forza a liña de expansión con tipos próximos a cero, experimentando un considerable impulso a partir do 2015, cando o seu mecanismo fundamental é xa o uso de operacións masivas de adquisición de activos (ao redor de 60.000 millóns mensuais) por parte do propio banco. Desde entón, ese programa xerou unha creación extraordinaria de liquidez por valor de 2,5 billóns de euros.
É evidente que unha situación así non se pode manter durante moito tempo. Pero, aínda que en varias ocasións pareceu que o programa ía ser suspendido, o feito é que se veu prorrogando… ata o próximo mes, no que, esta vez si, quedará cancelado. Chégase así a un final de etapa, e ao comezo dunha nova cargada de incertezas. En primeiro lugar porque, en realidade, os motivos que deron pé á política extraordinaria non desapareceron; é máis, o ambiente que agora se respira é o dunha retardación do crecemento: a xa ben coñecida inquietude polo estancamento non acaba de desaparecer da paisaxe europea.
En segundo lugar, entre os problemas que xa se fixeron crónicos aínda figura a situación dos bancos que, por moito que as últimas probas de esforzo teñan sido positivas, non acaba de convencer moitos; o cambio de política podería ter un efecto desestabilizador, sobre todo en casos como o italiano. E en terceiro lugar, pero seica para nós máis importante, é evidente que as posibilidades de colocar débeda vanse estreitar considerablemente, o que afectará dun modo particular aos países máis endebedados, como é o caso de España. O asunto tórnase bastante preocupante se se pensa que os programas do BCE que agora desaparecerán significaron a adquisición duns 250.000 millóns en títulos de débeda española. Probablemente o ano próximo teñamos que falar moito deste asunto, que agora se abre como un notable interrogante.