O viaduto da Chanca de Lugo, a obra de enxeñería que impresionou hai 150 anos e ségueo facendo agora
LUGO CIDADE
Esta ponte, que xa é un monumento máis da cidade, afrontará unha nova vida coa reforma que fará ADIF
17 dic 2021 . Actualizado ás 11:49 h.O próximo 20 de decembro cumpriranse 150 anos do inicio da construción dun dos fitos da historia contemporánea de Lugo, o viaduto da Chanca, paso fundamental para que en 1883 chegase o primeiro tren desde Madrid á estación lucense.
O Concello de Lugo non quixo que esa efeméride tan especial pase desapercibida, non só para pór en valor o que supuxo no seu momento a chegada do ferrocarril á cidade, se non para destacar que o viaduto se converteu nun monumento relevante da cidade. No seu momento, a súa construción supuxo a terceira obra ferroviaria máis importante que se fixo en España.
Entre as iniciativas que levarán a cabo destaca a petición que fixo o Concello de Lugo á Fundación ONCE para que imprima unha imaxe desta infraestrutura ferroviaria nun dos seus cupóns diarios. A solicitude foi aceptada e o boleto do 7 de decembro deste ano levará a imaxe da ponte lucense. Cúmprese así tamén un dos soños da federación veciñal de Lugo, que desde hai anos iniciou unha campaña para o recoñecemento deste maxestoso viaduto.
Obra pioneira en España
A construción desta obra de enxeñería pioneira no seu momento, e sen a cal non se entendería a historia moderna da cidade, tivo un custo de 2,5 millóns de reais e supuxo que a chegada do tren á capital lucense acurtásese máis de 8 quilómetros. Na súa construción traballaron veciños do barrio, que mobilizaron miles de metros cúbicos de area a cambio duns poucos reais de soldo.
Os traballos alongáronse ata o ano 1874, pero non foi ata agosto de 1879 cando o primeiro convoi atravesou as súas vías. A apertura da prolongación da liña ata A Pobra de San Xiao e Sarria, nos meses de marzo e outubro de 1880, supuxo o inicio do seu uso como paso ferroviario, e así ata os nosos días. Agora, a piques de que ADIF comece os traballos de reforma do trazado ferroviario entre Lugo e Ourense, deberá cambiar a súa histórica fisionomía para adaptarse ao sistema da electrificación. Será necesario ampliar un pouco a súa plataforma e instalar os cableados correspondentes. Deste xeito, o viaduto da Chanca seguirá cumprindo a súa misión e, á vez, volverá ser importante na chegada e saída da cidade de trens máis modernos que conecten Lugo coa Meseta.
Juanjo Olaizola -historiador, especialista en ferrocarril español e autor do blogue http://historiastren.blogspot.com//-destaca a espectacularidade do viaduto lucense, que foi proxectado polo enxeñeiro Pedro Antonio de Mesa Arroquia (1826-1875). A súa lonxitude é de 297,91 metros e acada unha altura máxima de 29,10 metros. «A estrutura de sillería divídese en dúas estribos e tres pilas-estribo, que enmarcan catro grupos de cinco arcos, cada un deles. Deste xeito, se por calquera causa fallase algún dos grupos, os restantes non se verían afectados. Cada arco ten unha luz de 10 metros», explica Olaizola.
O historiador destaca que para a súa execución se aproveitaron lousas e outros materiais da contorna, polo que se chegou a montar unha pequena vía mineira, cun ancho de vía de 700 milímetros para o seu transporte. O custo final da obra foi de 2.537.719 reais da época.
Explica Olaizola que o enxeñeiro que se encargou da obra, Ángel García do Hoyo, «co xusto orgullo do traballo ben realizado», publicou en 1878 nos Anais de Obras Públicas unha extensa memoria na que, a través das súas máis de corenta páxinas, deixou detallada constancia dos pormenores da obra. e conclúe: «Na actualidade, o viaduto da Chanca converteuse, xunto ás murallas ou a catedral, nun dos elementos máis representativos da paisaxe lucense».
A importancia do viaduto -así como o proxecto realizado por Mesa Arroquio (contratado pola Compaña do Noroeste en outubro de 1865 como director do Ferrocarril do Noroeste, sendo encargado do seu deseño e execución, como explica o historiador, Enrique Martínez Cobo, tataranieto de Arroquio) -que xa foi resaltada no seu momento por unha publicación que precisamente puña en valor as obras públicas do Estado, A Ilustración Española e Americana, que o 30 de setembro de 1875 daba conta da súa construción e reproducía un famoso gravado realizado por Rico . Deste xeito a ponte pasaba a ter recoñecemento en toda España. O 30 de agosto de 1883 volvía reproducir outro gravado e a falar da importancia do paso da Chanca, coincidindo coa chegada ese verán do primeiro tren de Madrid a Lugo.
Conta o escritor lucense Darío Xohán Cabana no seu fermoso libro A chegada a Lugo do primeiro tren -que editou o Concello no San Froilán do 2005- «que a ponte da Chanca espertaba daquela unha gran admiración, e non sen motivo. É certo que non é unha obra moi orixinal, pois anos antes fixérase outra moi parecida, a de Buxadell, preto de Barcelona, pero a de Lugo é máis fermosa, entre outras cousas porque favorece o perfil da vaganta que atravesa».
O Goberno cataloga as pontes antigas
Nunhas xornadas celebradas este maio, e organizadas pola Asociación Técnica de Estradas en colaboración co Ministerio de Transportes, presentouse guíaa Recomendacións para caracterizar o valor patrimonial das pontes. No debate participaron destacados profesores e enxeñeiros españois que expuxeron algúns conceptos a ter en conta para pór en valor o que no seu momento foron pontes e viadutos necesarios para a comunicación e hoxe convertéronse ou ben en monumentos ou cobran nova vida cos cambios de usos. En ambos os casos de atopa o da Chanca, catalogado como un ben patrimonial pola súa antigüidade e singularidade, e á vez que 150 anos despois afrontará unha reforma para acoller o sistema de electrificación que permitirá que circulen pola súa vía trens máis modernos.
Nas xornadas quedou patente que a ponte «é un obxecto cultural, polo que é necesario facerlle ver á cidadanía que estamos antes un monumento máis da cidade», sinalou o enxeñeiro Javier León. A profesora Mercedes López achegou outro enfoque que é válido para o viaduto da Chanca, incrustado en Terras do Miño: «As pontes antigas son paisaxe cultural na medida en que se han mimetizado e integrado na natureza, creando unha fusión entre arte, técnica e natureza». Esta especialista tamén destacou outro aspecto que cumpre a ponte lucense: «A Unesco sinala que as pontes antigas deben ser recoñecidos socialmente por tratarse de monumentos singulares, representativos dunha época e pola súa autenticidade».
O profesor de Historia da Complutense Daniel Crespo,expuxo nas xornadas que para que unha ponte teña a categoría de histórico, como sucede co da Chanca, ten que cumprir unha serie de requisitos: antigüidade, carácter representativo, pertencer a unha vía histórica, autoría e estilo arquitectónico e, sobre todo, ser unha demostración dun período técnico, social e económico concreto.