Unha capela pechada en Paradela, o único que queda en pé da orixe da Orde dos Cabaleiros de Santiago

Uxía Carrera Fernández
UXÍA CARREIRA PARADELA / LA VOZ

LUGO

A única familia que vive na aldea de Loio custodia as chaves da igrexa: «É como a nosa casa»

11 dic 2021 . Actualizado ás 17:36 h.

Fai máis de mil anos que a Orde dos Cabaleiros de Santiago uniuse para protexer aos peregrinos que camiñaban ata a tumba do apóstolo. As súas primeiras reunións celebráronse no municipio lucense de Paradela , no mosteiro de Santa María de Loio, que actualmente está en ruínas. O único que queda en pé da súa creación é a capela de Loio, na aldea co mesmo nome. O santuario está pechado ao público e a única familia que vive na aldea onde se sitúa é a que custodia as súas chaves. No interior da igrexa do século XIII, Santiago Apóstol preside un retablo como mostra da súa historia.

A parroquia de San Salvador dás Cortes atópase a apenas cinco minutos do núcleo de Portomarín, aínda que pertence ao concello de Paradela . Nela fundouse no século V o mosteiro de Santa María de Loio para agrupar aos eremitas da zona, pero non foi ata o século XI cando se adheriu á comunidade da Regra de San Agustín. A partir deste momento, converteuse nun lugar crave para o Camiño de Santiago. Ao longo da ruta xacobea son numerosos os mosteiros desta comunidade monacal.

Membros dunha orde corrupta

Anos máis tarde, o monarca Fernando II creou en Cáceres a orde dos Fratres da Espada, coñecidos tamén como Cabaleiros Cambiantes. As discrepancias e as corrupcións que xurdiron entre os membros desta cabalería propiciaron que se separasen en dous bandos e algúns dos membros foron enviados a Loio.

En Paradela iniciaron unha nova etapa e, por estar situados nun enclave do Camiño, dedicáronse a protexer aos peregrinos que viaxaban ata o sepulcro do apóstolo. Fundaron entón a Orde dos Cabaleiros de Santiago. En Loio, ademais da súa sede, tamén houbo hospital e hospedaxe para os camiñantes, como relata o escritor e investigador Alberto Cacharrón no seu libro O Mosteiro de Loyo e os Cabaleiros da Orde de Santiago.

O nacemento desta orde en Paradela proba que o trazado do Camiño pasaba por esta parroquia, pero cando se comezou a explotar a ruta, desviouse. Tras anos de abandono, do mosteiro tan só quedan ruínas de sepulturas, do forno e algunhas pedras orixinais. O acceso tense que realizar a pé, pero é complicado pola falta de limpeza. Ademais, non hai sinalización.

A capela do mosteiro

Pola notoriedade que conseguiu o mosteiro nos seus primeiros séculos de actividade, no século XIII construíuse a Capela do Loio, na aldea con ese mesmo nome e que pertence tamén á parroquia de San Salvador dás Cortes. Nunca pertenceu á diocese de Lugo senón que directamente estivo vinculada ao arcebispado de Santiago de Compostela, segundo o cronista de Sarria Félix López Arias.

Neste santuario oficiaban misa os monxes do mosteiro a peregrinos e veciños. Ao seu redor creceu un núcleo rural e, a diferenza do mosteiro, aínda se conserva. De feito, un cartel informativo indica a súa historia. É o único visible da orixe dos Cabaleiros de Santiago aínda que tamén caeu no esquecemento.

A reforma máis recente deixou sen tocar o retablo orixinal, que está roto e torto

A capela do século XIII, pola súa importancia histórica no Camiño de Santiago, foi restaurada hai 16 anos porque «o teito estaba caéndose», como conta un veciño.

No 2005, renovouse completamente a cuberta porque a auga entraba na igrexa, algo do que aínda quedan marcas na parede actualmente. Ademais, incorporouse mobiliario novo procedente doutras igrexas. O que non se tocou foi o máis antigo e valioso da capela: o retablo situado no altar. Data do século XIII e está centrado en Santiago Apóstol, cuxa figura ocupa a zona alta central, por amais da estatua da Virxe patronal da parroquia. Esta simboloxía revela a importancia da orixe da capela e tamén a relevancia que tiña a figura de Santiago naquel momento. A falta de rehabilitación desta obra foi provocando a súa deterioración e actualmente está rota, polo que a parte esquerda se ve torta e semella que pode caerse.

«Abrímola só o día 15 de agosto; moita xente vén porque quere visitala, pero non pode»

Os únicos que se ocupan da capela son os membros da familia da casa situada en fronte, que son os últimos habitantes habituais da aldea de Loio. Custodian as chaves da igrexa porque xa non se oficia misa. A única actividade que ten o histórico edificio é acoller a celebración patronal da aldea o 15 de agosto. «Collemos a figura da virxe a facemos unha procesión colocándolle un racimo de uvas porque esta é unha zona de viño», explica o veciño que garda as chaves. Así que antes das festas, esta familia encárgase de limpar e acondicionar a capela, e mesmo conecta a corrente á da súa casa porque non ten instalación eléctrica.

Para estes lucenses, a igrexa «é como a nosa casa». A pesar de que non se oficien misas, a familia aproveitou algunha ocasión especial para chamar a un cura e poder realizar celebracións puntuais: «A miña irmá quixo casar aquí e o meu fillo fixo a comuñón», explica. Nos últimos dous anos, a igrexa non abriu nin un só día porque coa irrupción da pandemia os veciños de Loio preferiron non celebrar as festas patronais.

Visitas

O veciño que garda a chave conta que en numerosas ocasións veñen peregrinos ou turistas ata a aldea para visitar o mosteiro ou a capela, pero teñen que dar media volta. «Non saben que temos nós as chaves e non poden entrar». A estes veciños de Loio gustaríalles que acondicionasen adecuadamente a capela así que confía no impulso do Xacobeo e das últimas rutas de sendeirismo que se crearon na zona.