A segunda onda do cólera, en 1855, afectou sobre todo á Mariña lucense
18 abr 2021 . Actualizado ás 05:00 h.O coronavirus que tantas mortes e tanto dano está a causar no mundo, non foi o único virus mortal que se produciu ao longo da historia e Lugo, como é lóxico, foi tamén vítima nalgunhas destas enfermidades como o resto das cidades españolas.
Coñecemos que xa na antiga Roma houbo casos de peste, que mesmo algunhas destas pandemias levaron por diante a algún emperador e así poderiamos seguir, pero neste caso ímonos a deter no cólera morbo-asiático que arrasou a nosa provincia entre os anos 1837 e mediados de 1850. O cólera morbo-asiático introdúcese a través das costas españolas. Iso implicou numerosos estudos sobre o virus ao longo da época isabelina, como o tratado sobre o tema de Nicolás de Alfaro, de 1832, as investigacións realizadas por José María de Aguayo e Trillo ou as dos profesores da Universidade de Santiago José Fariña e Antonio Casares nos que se facía constar que a humidade era unha das causas da súa propagación.
Segundo o profesor lucense Antonio Prado Gómez, no seu libro A Deputación Provincial na época isabelina editado polo servizo de publicación do ente provincial, na provincia de Lugo «as primeiras referencias concretas á epidemia que recollen as actas da Corporación remóntanse á sesión do 16 de maio de 1837, na que se comunica a RO de 19 de abril sobre os medios para satisfacer as asignacións dos médicos que atendesen aos apestados».
A aparición en Lugo
Sábese que as medidas adoptadas contra a enfermidade foron múltiples pero a súa eficacia ante as condicións médicas e hixiénicas da poboación, sempre moi deficientes, foi moi relativa. A pesar diso, esas medidas non evitaron a aparición virulenta da enfermidade na provincia de Lugo, «polo menos en dous momentos cronolóxicos ben establecidos: un iniciado a mediados dos anos trinta, que se prolongará ata principios dos corenta, e outro desenvolvido a mediados dos anos cincuenta», segundo a obra citada de Antonio Prado. Ao parecer, a primeira invasión do cólera no primeiro caso debeuse a unha vía de contaxio terrestre mentres que na segunda, o contaxio chegaría por mar.
Así, en 1854 preséntase en toda a provincia un segundo brote de cólera e a mediados do ano seguinte, a peste colérica localizando este brote no porto de Ribadeo aínda que pronto se estendería por toda a costa lucense. «En agosto, o alcalde de Foz manifesta a existencia de varios casos nas parroquias de Nois e Cangas. Similar situación exponse no concello do Valadouro que se irá prolongando por Mondoñedo e Alfoz» (op. cit.) O cólera seguirá a súa expansión e estenderase por toda a provincia. «Da virulencia da epidemia dá conta a relación de medicamentos distribuída pola Junta de Sanidade en toda a provincia e que ascendeu á suma de 2.240 reais» (op. cit.) Este diñeiro, en unión doutras cantidades achegadas polo Goberno Civil, distribuirase entre os partidos de Mondoñedo, Viveiro, Ribadeo, A Fonsagrada, Monforte, Quiroga, Vilalba, Becerreá, Chantada, Sarria e Lugo.
O último brote de cólera prodúcese a finais do ano 1865 aínda que naquel momento o estado da provincia era satisfactorio en xeral, o que provocou a concesión de novas axudas económicas aos municipios anteriormente citados.
O papel da Garda Civil
O 16 de setembro de 1855 a revista «O mentor da Garda Civil» e segundo a información que inclúe da Inspección Xeral da Garda Civil, chama a atención o considerable número de defuncións ocorridas nos membros do corpo en diferentes provincias co gallo de a epidemia reinante.
Polo que se refire á actuación da Garda Civil en Galicia, do mesmo xeito que no resto das provincias españolas, a citada publicación resalta os trazos de heroísmo cívico e abnegación dos membros do corpo que se viron obrigados a desempeñar as tristes tarefas de sepultureros ou de enfermeiros. Neste caso, o exercicio de sepulturero viña dado porque en certas localidades os enterradores negábanse a realizar o seu traballo porque temían contaxiarse cos falecidos.
Neste sentido o folleto en cuestión, referíndose á provincia de Lugo, destaca un escrito do alcalde de Sarria, Antonio Cuervo , datado o 3 de novembro de 1855 no que consta que «por comunicación do alcalde constitucional da vila de Sarria, tiven coñecemento do comportamento humanitario dos individuos da Garda Civil do posto desta localidade, que acudiron a prestar os seus servizos para dar sepultura ao cadáver dunha persoa que foi vítima do cólera-morbo porque se negaban ao cumprimento de tan sacro deber aqueles que tiñan obrigación de desempeñalo» (op.cit).
En sentido parecido figura outro escrito, neste caso procedente de Viveiro no que o tenente Cayetano González informa que «o día 10 foron conducidos á última morada os restos mortais do que foi sarxento desta compaña, Faustino Paz, ao que asistiu toda a forza de carabineros» (op. cit.).
Destaca tamén este escrito que no tempo que durou a enfermidade, foi decidido o interese do alcalde, Eusebio Almuina así como dos doutores Modesto Rebellón e Pedro Cabezas xa que eles mesmos daban ao paciente os seus medicamentos e ata lle arranxaban a cama na que estaba prostrado.
Conclúe este informe elaborado polos redactores da revista destacando que, en Lugo a Garda Civil recibiu numerosas comunicacións das vilas de a provincia como mostra de agradecemento ao labor desempeñado polos axentes e lamentando o enorme número de vítimas que provocou esta pandemia durante os máis de vinte anos que permaneceu activa.