Cen anos do día que cambiou a historia da Muralla romana de Lugo

Suso Varela Pérez
suso varela LUGO / LA VOZ

LUGO

La imagen de la Porta da Estación data de 1875 ó 1876, justo antes de la primera ampliación que se llevó a cabo y con la que se derribaron los cubos laterales
A imaxe de Pórtaa dá Estación data de 1875 ó 1876, xusto antes da primeira ampliación que levou a cabo e coa que se derrubaron os cubos laterais Arquivo La Voz

O 16 de abril de 1921 o Goberno declárao monumento nacional para evitar máis derribas

16 abr 2021 . Actualizado ás 13:02 h.

O 16 de abril de 1921 supuxo un antes e un despois na historia da Muralla de Lugo. Ese día era formalmente declarada polo Goberno como monumento nacional. Unha figura xurídica que pretendía pór fin aos desmáns que o Concello, co alcalde Anxo López Pérez á fronte, viña permitindo nos últimos anos no muro romano e ante o temor de que se realizasen máis danos irreparables.

Os acontecementos previos a aquel 16 de abril precipitaron a declaración. O 24 de xaneiro dese ano literalmente voouse con dinamita un cubo da Muralla para abrir a que sería a última porta, a do Hospital. Pero non era a única acción prevista no monumento. O alcalde consentira tirar outro cubo na porta da Estación para construír un garaxe. A denuncia de cinco veciños de Lugo, que se presentou ante o consello de ministros, foi crucial para que se acelerase todo o proceso para declarar monumento nacional á Muralla, aínda que non chegou a tempo para impedir a citada voadura do 24 de xaneiro na actual porta Bispo Odoario.

Seis días antes desta data, o arqueólogo José Ramón Mélida elaboraba un informe por mor da denuncia dos veciños (que logo se constatou que eran nomes falsos), na que se analizaba a importancia do monumento lucense e a necesidade de outorgarlle a máxima protección para evitar desmáns. Mélida chega a dicir: «Impóñase ao Concello de Lugo o correctivo que se merece polo incalificable acordo de autorizar a demolición».

Este informe publicouse o 31 de marzo de 1921 no Boletín da Real Academia de Belas Artes de San Fernando (coa firma do director xeral de Belas Artes, Enrique María Repullés) e serviu de base para o decreto co que se promulgou o 16 de abril a categoría de monumento nacional.

O historiador Adolfo de Abel Vilela ten analizado o proceso que levou naqueles anos tanto a realizar diversas desfeitas no muro romano para abrir portas e encostar casas como na consecución do seu recoñecemento como ben de interese patrimonial. E así, lembra como xa no Senado, en 1912, aceptouse unha proposición de lei para protexer á Muralla, e como o consello de ministros decretou dúas ordes en 1913 nas que se prohibía de xeito expresa a construción de edificios encostados. Foron estas normas ás que se acolleron aqueles cinco veciños alarmados porque o Concello enajenaba un cubo para construír un garaxe.

Abel Vilela sinala nun artigo sobre arqueoloxía lucense publicado no Boletín do Museo Provincial que se a Muralla se mantivo máis ou menos en pé foi grazas á súa fortaleza construtiva (os obreiros non puideron en 1921 cos seus picos e pas contra a enxeñería romana e usaron dinamita), aínda que tamén destaca o traballo dalgunhas persoas que loitaron pola súa conservación.

O enfado do alcalde

O alcalde López Pérez, a xuízo de Abel Vilela, está considerado como un gran rexedor pola súa visión dun Lugo moderno «pero era inimigo dos monumentos». E así, o 30 de abril, dúas semanas despois de que o Goberno concedese á Muralla a máxima protección, o rexedor procedeu a comunicar ao gobernador de que o Concello deixaba de facerse cargo do muro romano para entregarllo ao Estado, «desexando que a coide e atenda con non menos celo que o verificou o municipio, de cuxo amparo e tutela logrouse subtraela a instancia de anónimos denunciantes de feitos imaxinarios».

Desta forma, a Muralla uníase á Catedral de Mondoñedo como únicos monumentos nacionais ata ese momento e non sería ata o 11 de outubro de 1994 cando os gobernos central e autonómico acordaron o traspaso á Xunta.

Cincuenta aniversario de Muralla Limpa

O 8 de xullo de 1971 o Goberno aprobou (BOE, 16 de agosto) o decreto de expropiacións forzosas das casas pegadas á Muralla co obxectivo de derrubalas. Se oficializó a demolición de 130 vivendas e 1.429 alpendres, na coñecida como Muralla Limpia, e cuxas obras finalizaron coa visita dos Reis de España en xullo de 1976. Aquel decreto de hai 50 anos sinalaba: «Existen unha serie de construcións encostadas que impiden a súa contemplación e conservación, o que fai aconsellable a súa adquisición polo Estado, a fin de liberala destas edificacións e proceder á súa restauración total.