O escritor e profesor lucense Xulio Pardo de Neyra publica «Os rostros do frío». Antropoloxía, arte e «historias de vida» van da man nunha recompilación e análise das fotografías máis antigas de Galicia
18 ene 2021 . Actualizado ás 05:00 h.A necesidade de inmortalizar o noso paso polo mundo é posiblemente tan antiga como a humanidade. A chegada da fotografía no século XIX puxo ese anhelo ao alcance de moitas máis persoas. Afondar nesas «historias de vida» que se agochan tralas primeiras fotografías galegas é unha das finalidades que se propuxo Xulio Pardo de Neyra (Lugo, 1968) -escritor, ensaísta, investigador e profesor de Lingua, Literatura e Didáctica na Universidade da Coruña- no seu último libro, Os rostros do frío. Viaxe pola retratística e a fotografía galegas dos séculos XIX-XX. Cara a unha Didáctica do Feito Cultural Galego (Edicións Fervenza, 2020), dirixido a todo tipo de público, amantes da cultura galega, da fotografía e da arte en toda a súa extensión.
O libro xurdiu «durante o arresto domiciliario que sufrimos, o que chamaron confinamento», explica Pardo de Neyra, seguindo unha das súas liñas de investigación, sobre historia social, entendéndoa «sen xulgar o tempo pasado a través dos magnates, senón a través da xente anónima que fixo a historia, a que andaba polas leiras». Así que aproveitou o confinamento para organizar o feixe de fotografías antigas coas que contaba no seu arquivo, algunhas herdadas, outras, agasalladas, todas de galegos, en Galicia ou na emigración. Documentounas, agrupounas, analizounas e elaborou un estudo sobre as orixes da fotografía galega, da retratística galega e das historias, moitas delas, «terroríficas», que se agochan nesas imaxes.
Obra pioneira
«É un estudo moi curioso e interesante porque non hai nada feito sobre fotografía galega. Ademais, son das imaxes máis antigas coas que contamos, desde 1850, aproximadamente, incluíndo daguerrotipos e albúminas de daguerrotipos», explica o escritor. Son obras que adquiren case o estatus de «tesouros», de valiosos fragmentos do pasado nun contexto actual inmerso na inmediatez e na comodidade, pero que mantén ese desexo por inmortalizarse: «Hoxe en día non hai tantas fotos nas casas, pero temos o móbil cheo de fotografías e de selfies».
Ademais de ser unha obra moi visual, con ducias de fotografías antigas, conta cunha análise formal das imaxes: vestimenta, escenario, complementos... e aí aparecen aquelas que recollen á xente tal e como era, coas súas vestimentas e madroñas de diario, e tamén aquelas nas que o fotógrafo incluía elementos como habanos, unha columna, unha cadeira..., tanto en estudos coma en feiras ou festas. E que, en calquera caso, constitúen un auténtico documento antropolóxico e histórico, un estudo sobre as nosas orixes.
Os autores das imaxes, con nome propio e apelidos (Pedro Varela Ulloa, Avrillón, José Gil Gil, Constantino Rodríguez...), son tamén protagonistas deste libro: «Máis que algo documental, a fotografía é unha arte; o fotógrafo non é un analista, é un artista», continúa. De aí que a obra se dirixa tamén cara a unha didáctica do feito cultural galego: «Inclúo tamén unidades didácticas para primaria, secundaria e universidade, para usalas con tratamento máis literario».
Emigración, amores, malos tratos
Vos rostros do frío -en alusión á xente do norte, ao amor polo frío e a néboa, visto como algo próximo, como «esa quentura polo pasado»-, desvela tamén esas historias agochadas que vai deixando o tránsito da xente anónima polo mundo, neste caso, dos galegos de hai un século -moitos deles, aínda presentes na memoria colectiva-, e coas que se vai construíndo a historia con maiúsculas de Galicia.
A emigración está moi presente nestes retratos. Un deles é o dun bisavó do propio Pardo de Neyra, que tratou de fuxir da Terra de Miranda e acolleuse a unha especie de oferta que facía o Goberno para viaxar a Cuba, «cunha publicidade que viña a dicir que o que facía un negro ben o podía facer un galego». E alí marchou este antepasado, xunto con outros moitos, a recoller cana de azucre, pero padeceron a escravitude. Uns poucos, como este familiar, conseguiron escapar.
Tamén hai moitas historias de mulleres, algunhas, libres, as máis, casadas moi novas (mesmo aos 10 anos), abandonadas ou maltratadas; historias de enganos amorosos, de aventuras, de enfermidades, de fuxidas e de amores agochados. «É un traballo morboso, no bo sentido, que está espertando moito interese e está tendo moito éxito a nivel de vendas», explica o autor.