Unha viaxe polos retratos «da xente anónima que fixo a historia»

Laura López LUGO / LA VOZ

LUGO

Xulio Pardo de Neyra
Xulio Pardo de Neyra

O escritor e profesor lucense Xulio Pardo de Neyra publica «Os rostros do frío». Antropoloxía, arte e «historias de vida» van da man nunha recompilación e análise das fotografías máis antigas de Galicia

18 ene 2021 . Actualizado ás 05:00 h.

A necesidade de inmortalizar o noso paso polo mundo é posiblemente tan antiga como a humanidade. A chegada da fotografía no século XIX puxo ese anhelo ao alcance de moitas máis persoas. Afondar nesas «historias de vida» que se agochan tralas primeiras fotografías galegas é unha das finalidades que se propuxo Xulio Pardo de Neyra (Lugo, 1968) -escritor, ensaísta, investigador e profesor de Lingua, Literatura e Didáctica na Universidade da Coruña- no seu último libro, Os rostros do frío. Viaxe pola retratística e a fotografía galegas dos séculos XIX-XX. Cara a unha Didáctica do Feito Cultural Galego (Edicións Fervenza, 2020), dirixido a todo tipo de público, amantes da cultura galega, da fotografía e da arte en toda a súa extensión.

Imaxes de Antonio Fernández Fernández: barrio da Ponte, en Lugo, en 1910, os seus fillos Alicia e Julio, en 1931, e a súa esposa, Carmen Couso, en 1939.
Imaxes de Antonio Fernández Fernández: barrio dá Ponche, en Lugo, en 1910, vos seus fillos Alicia e Julio , en 1931, e a súa esposa, Carmen Couso, en 1939.

O libro xurdiu «durante o arresto domiciliario que sufrimos, o que chamaron confinamento», explica Pardo de Neyra, seguindo unha das súas liñas de investigación, sobre historia social, entendéndoa «sen xulgar o tempo pasado a través dos magnates, senón a través da xente anónima que fixo a historia, a que andaba polas leiras». Así que aproveitou o confinamento para organizar o feixe de fotografías antigas coas que contaba no seu arquivo, algunhas herdadas, outras, agasalladas, todas de galegos, en Galicia ou na emigración. Documentounas, agrupounas, analizounas e elaborou un estudo sobre as orixes da fotografía galega, da retratística galega e das historias, moitas delas, «terroríficas», que se agochan nesas imaxes.

Obra pioneira

«É un estudo moi curioso e interesante porque non hai nada feito sobre fotografía galega. Ademais, son das imaxes máis antigas coas que contamos, desde 1850, aproximadamente, incluíndo daguerrotipos e albúminas de daguerrotipos», explica o escritor. Son obras que adquiren case o estatus de «tesouros», de valiosos fragmentos do pasado nun contexto actual inmerso na inmediatez e na comodidade, pero que mantén ese desexo por inmortalizarse: «Hoxe en día non hai tantas fotos nas casas, pero temos o móbil cheo de fotografías e de selfies».

Retratos dalgúns dos galegos que aparecen no libro
Retratos dalgúns dous galegos que aparecen non libro

Ademais de ser unha obra moi visual, con ducias de fotografías antigas, conta cunha análise formal das imaxes: vestimenta, escenario, complementos... e aí aparecen aquelas que recollen á xente tal e como era, coas súas vestimentas e madroñas de diario, e tamén aquelas nas que o fotógrafo incluía elementos como habanos, unha columna, unha cadeira..., tanto en estudos coma en feiras ou festas. E que, en calquera caso, constitúen un auténtico documento antropolóxico e histórico, un estudo sobre as nosas orixes.

Os autores das imaxes, con nome propio e apelidos (Pedro Varela Ulloa, Avrillón, José Gil Gil, Constantino Rodríguez...), son tamén protagonistas deste libro: «Máis que algo documental, a fotografía é unha arte; o fotógrafo non é un analista, é un artista», continúa. De aí que a obra se dirixa tamén cara a unha didáctica do feito cultural galego: «Inclúo tamén unidades didácticas para primaria, secundaria e universidade, para usalas con tratamento máis literario».

Emigración, amores, malos tratos

Vos rostros do frío -en alusión á xente do norte, ao amor polo frío e a néboa, visto como algo próximo, como «esa quentura polo pasado»-, desvela tamén esas historias agochadas que vai deixando o tránsito da xente anónima polo mundo, neste caso, dos galegos de hai un século -moitos deles, aínda presentes na memoria colectiva-, e coas que se vai construíndo a historia con maiúsculas de Galicia.

A emigración está moi presente nestes retratos. Un deles é o dun bisavó do propio Pardo de Neyra, que tratou de fuxir da Terra de Miranda e acolleuse a unha especie de oferta que facía o Goberno para viaxar a Cuba, «cunha publicidade que viña a dicir que o que facía un negro ben o podía facer un galego». E alí marchou este antepasado, xunto con outros moitos, a recoller cana de azucre, pero padeceron a escravitude. Uns poucos, como este familiar, conseguiron escapar.

Tamén hai moitas historias de mulleres, algunhas, libres, as máis, casadas moi novas (mesmo aos 10 anos), abandonadas ou maltratadas; historias de enganos amorosos, de aventuras, de enfermidades, de fuxidas e de amores agochados. «É un traballo morboso, no bo sentido, que está espertando moito interese e está tendo moito éxito a nivel de vendas», explica o autor.