O pequeno imperio esquecido dos cabaleiros templarios de Canaval

Francisco Albo
francisco albo MONFORTE / LA VOZ

SOBER

CEDIDA

Encoméndaa de Sober posuíu igrexas e terras en diversas partes das provincias de Lugo e Pontevedra

15 oct 2019 . Actualizado ás 09:22 h.

A xornada conmemorativa que celebrará este sábado a asociación cultural Cabaleiros Bergidum Templi en Canaval ten o obxectivo de axudar a recuperar a memoria de encoméndaa dos templarios que existiu na Idade Media nesta parroquia de Sober. Aínda que é pouco lembrada e foi menos importante que outras encomendas que tivo a orde templaria en diferentes partes da Península, a de Sober chegou a gozar dun notable poder e posuíu un bo número de igrexas e terras asociadas a elas nas actuais provincias de Lugo e Pontevedra.

Nun traballo publicado no 2005 na revista Nalgures -editada pola Asociación Cultural Estudos Históricos de Galicia-, o historiador Carlos Pereira Martínez enumerou as posesións de encoméndaa de Canaval que aparecen mencionadas nun documento datado no ano 1244, no que se formalizou unha concordia entre a orde templaria e o bispo Miguel de Lugo. Ademais da propia igrexa de San Pedro de Canaval, no territorio de Sober figura a de Santa María de Vilaescura. No veciño municipio de Pantón, encoméndaa posuíu a igrexa de Santo Estevo de Espasantes.

Outras igrexas que aparecen no referido documento son as de Santa Cruz de Asma e Nogueira. Pereira supón que a primeira delas é a que hoxe se denomina Santa Cruz de Viana -en Chantada-, onde se veneran os restos do frade Miguel González, un predicador do século XII, e onde se celebra a romaría denominada do Corpo Santo. En canto á de Nogueira, o historiador cre que é a da parroquia chantadina de Nogueira do Miño. Nesta mesma comarca, os templarios de Sober tamén posuíron a igrexa de Taboada dúas Freires.

Na comarca do Deza

Encoméndaa de Canaval, segundo o mesmo documento, estivo ademais a cargo de dúas igrexas na comarca do Deza. Unha delas foi a de Santa María de Noceda, en Lalín. A outra é mencionada simplemente como «Deza» , sen máis datos que permitan determinar a súa localización. A mesma fonte fala dunha igrexa chamada San Vicente de Sisto, que en opinión de Pereira pode ser a actual de San Xoán de Sisto, no municipio pontevedrés de Dozón.

O historiador menciona así mesmo outras igrexas que, segundo diversos estudiosos, puideron depender igualmenter de encoméndaa de Canaval. Son as de Santa María de Bermés -en Lalín-, San Paio de Diomondi e San Vitorio de Ribas de Miño -no Saviñao- e Santiago de Lousada, en Carballedo. Algúns autores pensan ademais que a antiga ermida chantadina de Santa María do Faro puido pertencer aos templarios de Sober.

Unha presenza documentada desde abril do ano 1166

A referencia máis antiga sobre a presenza dos templarios no que máis tarde sería a bailía ou encomenda de Canaval, segundo apunta Carlos Pereira, aparece nun documento datado o 26 de abril de 1166 no mosteiro de Ferreira, do municipio de Guntín de Pallares. Os únicos nomes coñecidos dos membros desta congregación datan dunha época moito máis tardía, a comezos do século XIV, e aparecen nun documento sobre encoméndalas de Canaval e Neira -en Láncara-, que entón estaban asociadas. Nel figura os nomes dun comendador chamado Diego Gómez e de dous frades coñecidos por Fernando e Nuño. O comendador gobernaba ambas encomendas, pero non se sabe se os frades pertencían a unha ou a outra.

Pereira sinala que aínda que o número documentado de frades parece escaso, é similar aos que se coñecen noutras encomendas templarias da Coroa de Castela. O historiador engade que nestas congregaciones tamén había escudeiros, «irmáns de oficio» -membros conversos ou leigos-, criados e sacerdotes que aumentarían o seu persoal en boa medida.