En busca dos acenos de identidade do mármore nativo do Incio

Francisco Albo
francisco albo MONFORTE / LA VOZ

O Incio

El capitel, de la época tardorromana, fue recuperado en una huerta de una casa particular del municipio de Valga
O capitel, da época tardorromana, foi recuperado nunha horta dunha casa particular do municipio de Valga MARTINA MISER

No municipio de Valga estúdase unha peza que pode proceder deste territorio

21 abr 2021 . Actualizado ás 12:22 h.

«O mármore do Incio é o máis coñecido de Galicia e cando en algures do territorio galego aparecían pezas marmóreas de orixe descoñecida supúxose tradicionalmente que viñan de alí», di a arqueóloga Silvia González Soutelo, coordinadora do proxecto Marmora Galicia, que desde o 2012 investiga as pezas de mármore do período romano atopadas na comunidade. Isto é o que ocorre cun capitel da época tardorromana descuberto recentemente nunha horta do municipio pontevedrés de Valga e doado ao museo de historia desta localidade. Os responsables do museo, ao anunciar a incorporación do capitel aos seus fondos, sinalaron que parece estar tallado en mármore do Incio. Con todo, esta procedencia non está aínda demostrada, sinala González. Un dos obxectivos do proxecto Galicia Marmora é precisamente definir as características do mármore do Incio para identificar a orixe desta e outras pezas arqueolóxicas.

A arqueóloga sinala que «tamén hai mármore nativo nalgunhas outras partes de Galicia e na nosa investigación atopamos pezas de mármore que proceden doutras partes da Península, como o sur de Portugal , e tamén da área mediterránea», agrega. González apunta que unha peza arqueolóxica que se creu habitualmente que está feita de mármore do Incio é o soado Crismón de Quiroga -achado no século XIX na igrexa da parroquia da Ermida- que se conserva no museo da catedral de Lugo. «Estudámolo, pero o exame macroscópico [a primeira ollada ou con lupa] non foi suficiente para determinar se procede efectivamente do Incio ou doutro lugar, e non nos deron permiso para extraer unha mostra coa que efectuar unha analítica, así que a orixe da materia prima non está claro», explica.

En canto ao capitel de Valga , a arqueóloga explica que «está aínda moi sucio e para caracterizar o tipo de mármore de que está feito hai que agardar a que o restauren». «Mesmo cando estea ben limpo é posible que non abonde cun exame macroscópico e que haxa que observalo con microscopio ou sometelo a análise, pero para iso habería que extraer unha mostra e non sabemos se obteriamos permiso para iso», engade.

Outras dez pezas

No municipio de Valga coñécense outras dez pezas de mármore da época tardorromana -capiteis e fustes de columnas- que proceden da igrexa parroquial de San Salvador de Setecoros. Algunhas delas consérvanse en leste mesmo templo, pero outras están depositadas no Museo de Pontevedra e no museo da catedral de Santiago. A que foi entregada agora ao museo de historia local de Valga mostra un estilo escultórico similar ás anteriores.

A igrexa de San Pedro Fiz de Hospital, unha referencia para os investigadores

No proxecto Marmora Galicia participan investigadores das universidades de Vigo e Bordeus, a Universidade Autónoma de Madrid -onde a súa coordinadora é profesora de arqueoloxía romana- e o Institut Català d'Arqueologia Clàssica. Silvia González sinala que nesta investigación se utiliza como unha referencia principal a coñecida igrexa de San Pedro Fiz de Hospital do Incio, construída integramente en mármore. «O edificio é da época románica e polo tanto queda fóra do ámbito cronolóxico deste proxecto, que se centra nas épocas romana e tardorromana, e que como moito abarca ata o século X», puntualiza. «Pero polo material co que foi construída sérvenos como punto de partida para facer comparacións coas pezas de mármore que se conservan noutras partes de Galicia», agrega.

Os investigadores que traballan no proxecto Marmora Galicia están estudando tamén a igrexa de San Xoán de Portomarín, onde se utilizou tamén o mármore, aínda que está construída principalmente en sillería de pedra calcaria.

Desde que se iniciou o proxecto, os investigadores puideron identificar máis de 170 pezas de orixe romana e tardorromano fabricadas en mármore que se conservan en diferentes museos galegos ou que foron reutilizadas como materiais construtivos ou ornamentais en numerosas igrexas.

As canteiras máis estudadas de Galicia entre varias áreas lucenses e ourensás

Os investigadores que participan no proxecto Marmora Galicia identificaron oito zonas da comunidade nas que existen canteiras de mármore nativo que foron explotadas en diferentes épocas. A do Incio -segundo indican nun traballo publicado na revista Monografías de Prehistoria e Arqueoloxía, editada pola UNED- é ata a data o que foi mellor estudada entre todas elas. Estas canteiras están repartidas en diferentes lugares do municipio, como Buxán, Santa Cristina de Viso e San Salvador do Mao. Na área do Incio, os investigadores inclúen tamén un enclave do municipio de Samos situado a escasa distancia dos anteriores. Outras canteiras próximas que foron prospectadas nesta investigación atópanse na contorna das localidades de Seoane e Vilasibil -no municipio de Folgoso do Courel- e Vilouta, en Becerreá .

As demais áreas produtoras de mármore nativo estudadas neste proxecto áchanse ao redor de Triacastela, Gondrame -no municipio do Páramo-, Mondoñedo e O Barco de Valdeorras. Así mesmo, investigáronse algunhas canteiras da comarca do Bierzo próximas a Galicia.

O máis recoñecible

No estudo, os investigadores sinalan doutra banda que o mármore galego máis recoñecible corresponde ao que se designa como do Incio, especialmente da variedade denominada branca-gris. Con todo, apuntan que no rexistro arqueolóxico de Galicia «existe unha ampla representación doutros mármores cunha significativa variabilidade granulométrica e cromática».