No 2021 decidirase se a Ribeira Sacra é declarada Patrimonio da Humanidade; agardamos e desexamos que o fallo sexa favorable polo significado tan importante que representa protexer os nosos bens históricos-culturais e dalos a coñecer dentro e fóra das nosas fronteiras.
A Ribeira Sacra conforma un conxunto artístico-paisaxístico que nos fala de historia, arte, natureza, poesía, música e maxia. Son moitas as cidades, vilas e aldeas que a compoñen, a maioría delas relacionadas cos mosteiros e a casa de Lemos que durante séculos posuíron estas terras e deixaron o seu sinal histórico-cultural nela. Non podo neste artigo, por razóns de espazo, falar de toda a herdanza histórica duns mosteiros cuxos monxes se dedicaban á oración e encargábanse do cultivo das súas terras tan ricas en viñedos, agricultura e boscaxe; o viño e o pan eran o alimento fundamental e case único dos paisanos, sen esquecernos da castaña. No Concilio de Oviedo celebrado nos séculos VIII O Ix -a diferenza entre unha data ou outra radica en se o Concilio de Oviedo foi en época dos reis asturianos: Alfonso II «o Casto» ou na de Alfonso III o Magno- estivo presente Espasando, abade de san Vicente do Pino ; a el fóronlle asignados beneficios de vinte igrexas que hoxe son do municipio de Monforte de Lemos, dous do de Bóveda, cinco da Pobra do Brollón, dous de Quiroga, tres de Pantón: igrexas todas dentro do «territorio da Ribeira Sacra».
O mosteiro de San Vicente do Pino tivo moito auxe despois deste concilio ovetense, pero foi decaendo ao longo dos anos polos numerosos preitos que sostivo co obispado de Lugo; por este motivo en 1232 o abade cedeulle dez curatos do seu arcedianato e, anos máis tarde, en 1496 o papa Alejandro VI , a petición dos Reis Católicos, anexionouno ao priorado do Cebreiro para que as súas rendas gastasen no hospital de peregrinos que existía alí cando lles faltase diñeiro para socorrer aos moitos fieis que acudían á cidade do Apóstolo Santiago, dándolles comida e abrigo e asistencia nas súas enfermidades.
A casa de Lemos sempre estivo vinculada a Galicia e moi en particular coa zona que hoxe conforma a Ribeira Sacra. Os señores de Lemos distinguíronse na Idade Media pola súa axuda aos reis na reconquista e na unificación do reino, polo que recibirán en premio doazóns dos monarcas (algunhas das cales, en circunstancias políticas adversas, seríanlles subtraídas).
Na Idade Moderna -xa tendo os condes título hereditario a partir de 1457, outorgado por Enrique IV ao primeiro conde de Lemos-, tamén participaron na defensa de España, axudando aos monarcas nas súas guerras, defendendo as costas galegas dos piratas e enaltecendo o seu nome fóra das nosas fronteiras. Non se pode esquecer que a casa de Lemos proporcionou tres condes vicerreis de Nápoles: VI ,VII e VIII; un de Sicilia, VIII condes; dous de Sardeña, IX e XI condes, ademais dun vicerrei de Perú, X condes de Lemos.
Centrareime neste «resumo» no gran conde de Lemos, don Pedro Fernández de Castro, paradigma dun nobre da época moderna, entusiasta das letras, da arte, das ciencias, da música e da política. Os libros a el dedicados son un bo exemplo. Interesouse moito polos seus vasallos, como confirman as súas cartas; nunha escrita en novembro de 1617 ao contador Valcárcel -que estaba en Monforte- dille: «Vin o que me dicides na vosa carta acerca das necesidades que en xeral e en particular padece esa a miña vila, e sinto moito que sexan tales que eu non poida, sen dúbida, remediallas do todo, pero podeys estar certos de que procurarei axudarvos e hazeros mercé en quanto puider como merece o amor e fidelidade de tan bos vasallos». Antes de comezar a exercer o oficio de presidente do Consello de Indias fixo un inventario dos seus bens vinculados ao mayorazgo e outro dos libres, así como das débedas.
Entre os primeiros figuran: Monforte de Lemos e todo o condado; Sarria e todo o marquesado cos seus pobos. Tamén se atopan outras coas súas xurisdicións: Neira, Adai, San Xulián, Triacastela, Pontedeume e todo o condado de Andrade; Vilalba e todo o condado; a vila de Sada; as terras de Deza, Melias, Monterroso, a terra e xurisdición de Moeche, a parte que lle toca das terras de Parada e Santiso, as terras de Pruzos e Parga con outros cotos, as vilas de Caldelas, A Pobra do Brollón, Trives, Outeiro de Rei, Ferrol, A Graña, Cedeira e Pontes de García Rodríguez; ademais das fortalezas. Como se ve, a maioría están situados na Ribeira Sacra.
Todo o conxunto da Ribeira Sacra co seu capital, Monforte de Lemos, é un punto de referencia turístico de Galicia para todos os interesados na historia, a arte e a natureza. O seu patrimonio é universal, traspasa as fronteiras nacionais, sendo Italia a máis unida a nós culturalmente, onde os Lemos deixaron o seu sinal máis poderoso coas edificacións que alí realizaron, sen esquecer as de Monforte, cuxo legado artístico, que afortunadamente podemos contemplar aínda hoxe, é de tanto valor como aquel.
Este artigo é o resumo dun amplo traballo que realicei para a Ribeira Sacra, orientado a mostrar o seu interese historiográfico e a implicación da casa de Lemos e dos mosteiros da Ribeira Sacra no desenvolvemento social, económico, político e cultural da zona