Polo seu a súa rareza supúxose que era prehistórica, pero o carbono 14 probas que non o é
30 novs 2019 . Actualizado ás 05:00 h.O enterramento humano descuberto o pasado maio nas escavacións arqueolóxicas do lugar dos Conventos -na parroquia de Vilachá, do municipio da Pobra do Brollón- data do século X e pertenceu seguramente a un dos eremitorios que existiron nesa época en diferentes lugares da Ribeira Sacra. A antigüidade dos restos hase podido determinar con exactitude nunha datación por radiocarbono realizada nun laboratorio dos Estados Unidos. Os resultados do estudo déronse a coñecer nun acto celebrado onte na Casa de Cultura do municipio no que interveu o arqueólogo Xurxo Ayán, director técnico das escavacións.
Nun principio, os investigadores apuntaron a posibilidade de que a tumba fose de orixe prehistórica -quizais da Idade do Bronce- debido á estraña natureza do enterramento. Os restos redúcense a un cranio e dúas tibias, e apareceron nunha cista ou cavidade practicada na roca e tapada por unha laja de pedra. Por amais dela acháronse restos de combustión. «Nun convento medieval sería moi raro un enterramento deste tipo, que non se corresponde coas prácticas funerarias cristiás», dixo Ayán a este respecto.
Unha nova explicación
Unha vez que a datación por carbono 14 descartou a hipótese prehistórica, os investigadores barallan agora outra explicación. Segundo Ayán, é probable que o enterramento pertencese a unha antiga comunidade monástica rexida pola chamada regula de san Frutuoso. Esta denominación débese ao monxe e bispo Frutuoso de Braga, que no século VII fundou varios mosteiros en Galicia e o Bierzo. Nesas comunidades -di así mesmo o arqueólogo-, o catolicismo mesturábase con tradicións procedentes do priscilianismo e o paganismo, o que podería explicar o singular carácter do enterramento dos Conventos. «Os restos pertencen ao período coñecido como o dos séculos escuros, do que non temos moita información, unha época na que os ritos cristiáns eran diferentes e estaban moi mesturados con outros elementos», agrega.
A hipótese que barallan agora os investigadores apunta a que o antigo convento de Vilachá foi substituído por unha explotación agraria -posiblemente vinícola- pertencente ao convento ourensán de Montederramo. Esta comunidade formaba parte da orde do Císter, que ao expandirse por Galicia -entre os séculos XII e XIII- esforzouse por suprimir as tradicións monásticas máis antigas ligadas á regra de san Frutuoso.
Un proxecto que pretende axudar a aclarar as orixes da Ribeira Sacra como territorio
As escavacións arqueolóxicas realizadas este ano en Vilachá tiñan o obxectivo de atopar vestixios dun convento desaparecido -denominado San Martiño de Piñeira- que aparece mencionado en documentos dos séculos XII e XIII. Nos traballos atopáronse numerosos materiais que se corresponden con ese período, como fragmentos de cerámica, tezas, restos de utensilios e unha moeda acuñada durante o reinado de Alfonso X o Sabio. Pero o enterramento humano, descuberto o último día das escavacións, indica que esa comunidade monacal xa existía nunha época anterior.
Xurxo Ayán apunta doutra banda que a parroquia de Vilachá atópase «na periferia da Ribeira Sacra» e que por iso non experimentou unha transformación paisaxística tan intensa como outras áreas deste territorio durante as últimas centurias. «Posiblemente noutros lugares non sexa posible encontrar rastros dos antigos eremitorios e conventos que houbo nos primeiros séculos da Idade Media», agrega.
Iniciativa dos veciños
As escavacións dos Conventos encádranse no proxecto denominado Adegas dá Memoria, promovido pola asociación de veciños de Vilachá co apoio do Concello. Ao acto de onte asistiron membros do colectivo veciñal e o alcalde José Luis Maceda. Ayán comentou a este respecto que «os veciños e o Concello estiveron facendo ata agora o traballo que deberían ter feito outros, porque estas investigacións pretenden aclarar con probas científicas as orixes do monaquismo e da viticultura na Ribeira Sacra». Os datos arqueolóxicos que se obteñan en Vilachá -engadiu- poden ser de gran importancia para apoiar a candidatura deste territorio a patrimonio da humanidade.
Novas escavacións tras o rastro dunha singular comunidade
No acto celebrado onte na Pobra do Brollón anunciouse que en maio do ano próximo levará a cabo unha nova campaña de escavacións nos Conventos, para que a que se contará co apoio económico da Xunta. No mesmo lugar onde apareceron os restos humanos, os investigadores atoparon indicios da existencia doutros enterramentos.
Xurxo Ayán sinalou que na próxima fase da investigación agárdase obter máis datos sobre a antiga comunidade monacal que existiu neste lugar e que supostamente levou a cabo o enterramento. Se estaba vinculada á regra de san Frutuoso, como supoñen os investigadores, o máis probable é que fose un convento dúplice, é dicir, que estaría formado á vez por monxes e monxas. Os cenobios desa orde que existiron en Galicia e o Bierzo, doutra banda, foron fundados na súa maioría por familias hidalgas.
Evolución histórica
Así mesmo, os responsables do proxecto arqueolóxico confían en extraer máis informacións sobre a evolución que experimentou esta comunidade na Idade Media. «Todo indica que cando o mosteiro de Montederramo se apoderou deste lugar, no século XIII, creou unha explotación agraria que estaría administrada por un frade, como outras posesións que tiveron os conventos desa orde», explica Ayán. Ao seu xuízo, esta circunstancia explicaría o nome tradicional da parte da ribeira do Sil onde se acha o lugar dos Conventos. Os veciños de Vilachá coñecen esta zona como Val do Frade.